Τι ισχύει για τις διαθήκες και με ποια σειρά καλούνται οι κληρονόμοι- Τα “ψιλά γράμματα” και οι παγίδες – Οι κλίμακες φορολογίας κληρονομιών ανάλογα με τον βαθμό συγγένειας και οι επιβαρύνσεις για συμβόλαια, Κτηματολόγιο κ.α.
Kάθε χρόνο “φεύγουν” από τη ζωή περίπου 110.000 συμπολίτες μας, εκ των οποίων το 90% υπολογίζεται ότι αφήνει ως κληρονομιά κάποιο περιουσιακό στοιχείο, σηματοδοτώντας έτσι έναν… Γολγοθά που πρέπει να ανέβουν τα συγγενικά πρόσωπα, μέχρι να φέρουν εις πέρας την υπόθεση αποδοχής ή αποποίησης του “λαχείου”.
Υπολογίζεται ότι άμεσα ή έμμεσα, τουλάχιστον 300.000 φορολογούμενοι “μπλέκουν” κάθε χρόνο στα γρανάζια της Εφορίας, της Πολεοδομίας, των τραπεζών, των υποθηκοφυλακείων, των συμβολαιογράφων και του Κτηματολογίου.
Ειδικά μέσα στην οικονομική κρίση των τελευταίων 10 ετών, χιλιάδες φορολογούμενοι αποποιήθηκαν τις κληρονομιές, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, εγγύτεροι συγγενείς του θανόντος, από έλλειμμα πληροφόρησης ή άγνοια, είχαν… ανεπιθύμητες περιπέτειες!
Οι δικηγόροι επισημαίνουν διαρκώς, πόσο σημαντική είναι η γνώση των υποθέσεων που αφορούν στην αποδοχή ή αποποίηση κληρονομιάς και μάλιστα υπό το πρίσμα της οικονομικής κρίσης, η οποία θα κάνει πιο αισθητή την παρουσία της μέσα στο 2021, λόγω και των επιπτώσεων του κορωνοϊού.
Είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι φέτος και του χρόνου θα αυξηθεί ο αριθμός των φορολογούμενων που θα επιβαρυνθούν με νέα, παντός είδους χρέη, κάτι που θα έχει ως συνέπεια την αύξηση αυτών που θα αποποιηθούν κάποια κληρονομιά, ενώ είναι δεδομένο ότι η αποδοχή θα επιβαρύνει τους κληρονόμους, οι οποίοι θα ευθύνονται με την προσωπική τους περιουσία. Ξεκινώντας από τα πιο απλά, πρέπει να επισημάνουμε ότι η υποβολή δήλωσης κληρονομιάς γίνεται από τον υπόχρεο ή κάποιον πληρεξούσιο, από δικαστικό επιμελητή ή δικηγόρο, ή και με απλή επιστολή.
Η διαδικασία της αποδοχής κληρονομιάς έχει σημαντικό κόστος, ανάλογα με την αξία της περιουσίας, κάτι που φαίνεται και στους σχετικούς πίνακες με τα συμβολαιογραφικά έξοδα, αλλά και τα έξοδα του Κτηματολογίου.
Σημειώνεται ότι η πράξη καθίσταται νόμιμη μόνο μετά τη μεταγραφή του ακινήτου στο οικείο υποθηκοφυλακείο, ενώ ο υπολογισμός των εξόδων είναι ξεχωριστός όταν υπάρχουν περισσότερα του ενός εμπράγματα δικαιώματα.
Τα πέντε κλειδιά για την αποδοχή
Η αποδοχή κληρονομιάς είναι μια διαδικασία που κρύβει παγίδες και γι’ αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.
Ειδικότερα, οι άμεσα εμπλεκόμενοι, πρέπει να γνωρίζουν τα εξής SOS:
1. Κατ’ αρχάς, ένας κληρονόμος μπορεί να αποδεχθεί ρητά ή σιωπηρά την κληρονομιά. Στην περίπτωση ρητής αποδοχής κληρονομιάς, αυτή γίνεται με σκοπό τη μεταγραφή της στο αρμόδιο Υποθηκοφυλακείο και την απόκτηση της κυριότητας ενός ακινήτου, μέσω φυσικά συμβολαιογραφικής πράξης.
Όπως προκύπτει από τους σχετικούς πίνακες, ακόμα και στην περίπτωση που δεν προκύπτει φόρος, ο κληρονόμος ή οι κληρονόμοι θα κληθούν να πληρώσουν για συμβολαιογραφικά και λοιπά έξοδα τουλάχιστον το 2% της αντικειμενικής αξίας του μεταβιβαζόμενου ακινήτου.
2. Στην περίπτωση σιωπηρής αποδοχής, υπάρχει η θέληση του προσωρινού κληρονόμου να γίνει οριστικός, μέσα από πράξεις και παραλείψεις. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, τέτοιες πράξεις που δείχνουν τη θέληση αυτή είναι π.χ. η κατάθεση αίτησης για έκδοση κληρονομητηρίου που αναγράφει τον αιτούντα ως κληρονόμο, η άσκηση διεκδικητικής αγωγής για πράγμα της κληρονομιάς που έλαβε τρίτος, η υποβολή δήλωσης φόρου κληρονομιάς, η χρησιμοποίηση πράγματος της κληρονομιάς σαν δικό του πράγμα κ.ά.
3. Αφού παρέλθει άπρακτη η προθεσμία για την αποποίηση, τότε μιλάμε για πλασματική αποδοχή. Ωστόσο, αν ο προσωρινός κληρονόμος δεν αποποιηθεί εγκαίρως την κληρονομιά, δηλαδή εντός 4 μηνών από τότε που έμαθε ότι κατέστη κληρονόμος, τότε αυτό αποτελεί τεκμήριο αποδοχής.
Αν η προθεσμία πέρασε από αμέλεια του κληρονόμου, τότε αυτός αποκτά την ιδιότητα του οριστικού κληρονόμου και αυτό είναι αμετάκλητο! Μάλιστα, η αμέλεια αυτή μπορεί να του κοστίσει πολύ ακριβά και να τον βάλει σε περιπέτειες! Αν συμβεί αυτό, τότε ο
κληρονόμος βαρύνεται για τα χρέη της κληρονομιάς με την προσωπική του περιουσία και δεν έχει καμία απολύτως δυνατότητα να περιορίσει την ευθύνη του μέχρι τη συνολική αξία της. Επιπλέον, εάν δεν συνταχθεί συμβολαιογραφική πράξη, όπου να αναφέρονται τα ακίνητα της κληρονομιάς, τότε ο κληρονόμος δεν θα έχει στην κυριότητά του τα ακίνητα, για τα οποία, ωστόσο, θα είναι υπόλογος για τη μεταγραφή τους στο
Υποθηκοφυλακείο!
4. Νομικά δεν τίθεται προθεσμία για την αποδοχή της κληρονομιάς με συμβολαιογραφικό έγγραφο καθώς και για τη μεταγραφή στο οικείο Υποθηκοφυλακείο, η οποία μπορεί να γίνει οποτεδήποτε.
Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι από φορολογικής πλευράς τίθεται ως όριο η εξάμηνη προθεσμία για την αποδοχή της κληρονομιάς, με την υποβολή δήλωσης στην αρμόδια ΔΟΥ, η οποία αρχίζει όταν υπάρχει διαθήκη από τότε που αυτή δημοσιεύθηκε στα βιβλία του αρμόδιου Πρωτοδικείου και όταν δεν υπάρχει διαθήκη από τότε που επήλθε ο θάνατος του κληρονομούμενου και αποκτήθηκε η ιδιότητα του προσωρινού κληρονόμου.
Εάν το εξάμηνο περάσει ανεκμετάλλευτο, δεν υπάρχει κίνδυνος απώλειας του δικαιώματος στα πράγματα της κληρονομιάς, ωστόσο, για κάθε μήνα που δεν γίνεται η αποδοχή, επιβάλλεται πρόστιμο από τη ΔΟΥ. Το πρόστιμο αυτό καταβάλλεται όταν και αν γίνει η υποβολή δήλωσης για τη σύνταξη συμβολαιογραφικής πράξης αποδοχής κληρονομιάς.
5. Ο κληρονόμος μπορεί εντός 4 μηνών από τότε που το… έμαθε, να προβεί σε αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής, περιορίζοντας την ευθύνη του για τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς.
Έτσι, περιορίζει την ευθύνη του και έχει το δικαίωμα να αναλάβει τις υποχρεώσεις της κληρονομιάς μέχρι τη συνολική της αξία. Σ’ αυτήν την περίπτωση, οι δανειστές του κληρονομούμενου – θανόντος δεν έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν την πλήρη ικανοποίησή τους από την ατομική περιουσία του κληρονόμου, όπως θα έκαναν κατά του κληρονομούμενου αν ήταν εν ζωή.
Έτσι, αν και η κληρονομιά περιέρχεται στην κυριότητα του κληρονόμου, εντούτοις είναι χωρισμένη από την ατομική του περιουσία και προσφέρεται για την ικανοποίηση των δανειστών για τις απαιτήσεις τους
κατά του θανόντος.
Τι πρέπει να ξέρετε όταν «ξεφορτώνεστε» την κληρονομιά
Η αποποίηση της κληρονομιάς είναι μια κλασική επιλογή που κάνουν οι κληρονόμοι, στην περίπτωση που τα χρέη και οι υποχρεώσεις του κληρονομούμενου – θανόντος είναι… ασύμφορα.
Χιλιάδες οφειλέτες είναι “φορτωμένοι” με χρέη προς τις τράπεζες και το Δημόσιο, ενώ η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί λόγω των συνεπειών της πανδημίας. Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρξουν πολλές χιλιάδες νέες περιπτώσεις όπου οι κληρονόμοι θα γυρίσουν την… πλάτη στον κληρονομούμενο – θανόντα, αδυνατώντας να αναλάβουν τις υποχρεώσεις που αυτός αφήνει.
Ειδικότερα, τα “ψιλά γράμματα” αλλά και οι “παγίδες” στις περιπτώσεις αποποίησης συνοψίζονται στα παρακάτω 9 SOS:
1. Η σχετική δήλωση γίνεται από τον προσωρινό κληρονόμο εντός 4 μηνών στο αρμόδιο Ειρηνοδικείο της περιφέρειας όπου κατοικούσε ο κληρονομούμενος – θανών. Σ’ αυτήν αναφέρει ότι δεν δέχεται να αναλάβει την κληρονομιά και να καταστεί οριστικός κληρονόμος.
2. Ο κληρονόμος μπορεί να υποβάλει τη δήλωση εντός 4 μηνών από τότε που έμαθε ότι καθίσταται προσωρινός κληρονόμος. Αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία του κατοικία στο εξωτερικό ή ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν έμενε στο εξωτερικό τότε η προθεσμία φτάνει τους 12 μήνες.
3. Η αποποίηση κληρονομιάς αφορά στο σύνολό της και δεν μπορεί να περιοριστεί σε ένα μέρος αυτής και κατά το… δοκούν.
4. Η διαδικασία αποποίησης κληρονομιάς με χρέη πρέπει να γίνει εμπρόθεσμα από τους γονείς για τα ανήλικα τέκνα τους.
5. Η αποποίηση κληρονομιάς πρέπει να γίνει από τους γονείς με ειδική άδεια για κάτι τέτοιο, κατόπιν έκδοσης δικαστικής απόφασης. Η αίτηση για την έκδοση της απόφασης κατατίθεται από τους γονείς του ανηλίκου στη γραμματεία του κατά τόπου αρμόδιου Ειρηνοδικείου, στην περιφέρεια του οποίου κατοικεί ο ανήλικος…
6. Η αποποίηση της κληρονομιάς, τόσο για τους ενήλικες, όσο και τους ανηλίκους, γίνεται μέσα στην προθεσμία των 4 μηνών. Η προθεσμία παρατείνεται στους 12 μήνες στις περιπτώσεις όπου ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό και ο κληρονόμος έμαθε για την κληρονομιά, όταν διέμενε στο εξωτερικό.
7. Η προθεσμία αποποίησης της κληρονομιάς αρχίζει από τότε που ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της, ενώ σε επαγωγή από διαθήκη, (αν δηλαδή ο κληρονόμος, κληρονομεί δυνάμει διαθήκης), η προθεσμία αρχίζει μετά τη δημοσίευση της διαθήκης.
8. Εάν η κληρονομιά επάγεται σε πρόσωπο ανίκανο για δικαιοπραξία, η γνώση της επαγωγής και του λόγου της ελέγχεται στο πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου. Ειδικότερα, σε περίπτωση ανηλίκου που τελεί υπό γονική μέριμνα, το στοιχείο της γνώσης, προκειμένου να αρχίσει να τρέχει η αποκλειστική προθεσμία της αποποίησης, κρίνεται στο πρόσωπο των γονέων του. Δηλαδή, η τετράμηνη προθεσμία ξεκινά από τότε που οι γονείς του ανήλικου έμαθαν ότι το τέκνο τους κατέστη κληρονόμος.
9. Αν παρέλθει η τετράμηνη προθεσμία τότε θεωρείται ότι η κληρονομιά έγινε αποδεκτή από τα τέκνα. Αποποίηση κληρονομιάς μετά την παρέλευση της τετράμηνης προθεσμίας είναι άκυρη.
Από τα παραπάνω προκύπτει πόσο σημαντική είναι η αποποίηση κληρονομιάς, όταν υπάρχουν χρέη και ιδιαίτερα ανήλικο τέκνο, καθώς και ο κρίσιμος χρόνος που απαιτείται προκειμένου οι άμεσα εμπλεκόμενοι να δράσουν εμπρόθεσμα.
Τι γίνεται όταν δεν υπάρχει διαθήκη
Η κληρονομιά χωρίς διαθήκη αποτελεί μια διαδικασία που κρύβει πολλές παγίδες και γι’ αυτό πρέπει όλοι να έχουν τα μάτια τους… δεκατέσσερα, για να μη βρεθούν προ… εκπλήξεων.
Σε πολλές περιπτώσεις το… σόι αποτελεί μεγάλη τροχοπέδη στο κλείσιμο κληρονομικών υποθέσεων, ενώ δημιουργούνται και… παρεξηγήσεις, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις φτάνουν στα δικαστήρια. Εφόσον κληθεί μια τάξη, τότε οι επόμενες αποκλείονται. Δηλαδή, εάν καλούνται στην κληρονομιά οι κληρονόμοι της πρώτης τάξης, τότε αποκλείονται όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες. Εάν αποποιηθούν ή με οποιονδήποτε τρόπο εκπέσουν από την κληρονομιά οι κληρονόμοι κάποιας τάξης, τότε ακολουθούν οι κληρονόμοι της επόμενης.
Οι κατηγορίες κληρονόμων εξ αδιαθέτου διαδοχής είναι οι εξής έξι (6):
1. Πρώτη τάξη διαδοχής. Σε αυτήν ανήκουν οι κατιόντες του κληρονομούμενου, δηλαδή ο/η σύζυγος και τα παιδιά, που κληρονομούν εξ αδιαιρέτου. Αν κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου δεν ζει ένα από τα παιδιά του, το οποίο όμως έχει παιδιά (εγγόνια του κληρονομούμενου), τότε γίνονται αυτά κληρονόμοι. Ο/η επιζών σύζυγος κληρονομεί το 1/4 της περιουσίας και τα υπόλοιπα 3/4 μοιράζονται στα παιδιά.
2. Δεύτερη τάξη διαδοχής. Περιλαμβάνει τους γονείς του κληρονομουμένου, τα αδέλφια, τα ετεροθαλή αδέλφια, τα τέκνα και εγγόνια αδελφών. Εάν έχει πεθάνει κάποιος αδελφός, τότε δικαιούχοι είναι τα ανίψια. Τα ετεροθαλή αδέλφια, όπως και τα πραγματικά εξ αίματος αδέλφια του κληρονομούμενου κληρονομούν το μισό της
περιουσίας, ενώ το υπόλοιπο μισό, ο εν ζωή σύζυγος.
3. Τρίτη τάξη διαδοχής. Σ’ αυτήν την κατηγορία εντάσσονται παππούδες, γιαγιάδες, τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους, οι θείοι που είναι παιδιά των παππούδων και τα ξαδέλφια αυτών (εγγόνια). Αν ζουν οι παππούδες και γιαγιάδες και των δύο γραμμών των συζύγων, τότε, η περιουσία μοιράζεται ισομερώς. Αν δεν ζει ο παππούς ή η γιαγιά από τον πατέρα ή τη μητέρα, τότε στη θέση αυτών αποκτούν κληρονομικό δικαίωμα τα παιδιά και τα εγγόνια.
Αν δεν ζουν παππούς και γιαγιά, τότε κληρονόμοι εμφανίζονται οι θείοι και τα εξαδέλφια του κληρονομούμενου. Αν δεν υπάρχουν παιδιά και εγγόνια, δηλαδή, θείοι και ξαδέλφια του θανόντος, τότε η μερίδα αυτού περιέρχεται στον παππού ή στη γιαγιά, της ίδιας γραμμής και αν δεν υπάρχει, στα τέκνα και στους εγγονούς. Αν δεν ζουν ο παππούς και η γιαγιά, είτε από την πατρική, είτε από τη μητρική γραμμή και δεν υπάρχουν παιδιά και εγγόνια τους, τότε κληρονομούν μόνον ο παππούς ή η γιαγιά ή τα παιδιά και τα εγγόνια από την άλλη γραμμή. Τα παιδιά κληρονομούν ίσα μερίδια και αποκλείουν τους εγγονούς της ίδιας ρίζας. Αν ζει ο/η σύζυγος του θανόντος στην τρίτη τάξη, τότε κληρονομεί το 1/2 της περιουσίας.
4. Τέταρτη τάξη στην κληρονομική διαδοχή. Σε αυτήν την περίπτωση καλούνται οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομουμένου που ζουν και κληρονομούν ίσα μερίδια, ανεξάρτητα αν ανήκουν στην ίδια ή σε διαφορετικές γραμμές. Ο/η επιζών σύζυγος του θανόντος (ή της θανούσης) στην τρίτη τάξη κληρονομεί το 1/2 της περιουσίας. Επιπλέον, ο επιζών σύζυγος του θανόντος (ή της θανούσης) παίρνει ως εξαίρετο, ανεξάρτητα από την τάξη με την οποία καλείται, τα έπιπλα, σκεύη, ενδύματα και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα που τα χρησιμοποιούσαν, είτε μόνον εκείνος που επιζεί, είτε και οι δύο σύζυγοι. Αν όμως υπάρχουν τέκνα του συζύγου που πέθανε, λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες και αυτών, εφόσον το επιβάλλουν οι ειδικές περιστάσεις για λόγους επιείκειας.
5. Πέμπτη τάξη στην κληρονομική διαδοχή. Αν δεν υπάρχουν συγγενείς
των υπόλοιπων 4 κατηγοριών, ο σύζυγος που επιζεί καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος σε ολόκληρη την κληρονομιά.
6. Έκτη τάξη στην κληρονομική διαδοχή. Αν κατά την επαγωγή της κληρονομιάς δεν υπάρχει ούτε συγγενής από εκείνους που καλούνται κατά τον νόμο, ούτε σύζυγος του κληρονομουμένου, ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, τότε καλείται το Δημόσιο!
Κλίμακα φόρου δωρεών – κληρονομιών – γονικών παροχών
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α΄ (σύζυγος – τέκνα – εγγονοί – γονείς)
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ – ΔΩΡΕΑ (ποσά σε ευρώ)
Κλιμάκια ΣυντελεστήςΦόρος Κλιμακίου Συνολική αξία Αναλογών φόρος
150.000 0% 0 150.000 0
150.000 1% 1.500
300.000 1.500
300.000 5% 15.000
600.000 16.500
Υπερβάλλον10%
* Ισχύει ειδικό αφορολόγητο φόρου κληρονομιάς 400.000 ευρώ για τον επιζώντα σύζυγο (μετά από 5 έτη γάμου) και τα ανήλικα τέκνα του.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β΄ (λοιποί κατιόντες και ανιόντες – αδέλφια – θείοι – ανεψιοί)
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ – ΔΩΡΕΑ (ποσά σε ευρώ)
Κλιμάκια ΣυντελεστήςΦόρος Κλιμακίου Αξία Περιουσίας Αναλογών Φόρος
30.000 0% 0 30.000 0
70.000 5% 3.500 100.000 3.500
200.000 10% 20.000 300.000 23.500
Υπερβάλλον20%
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Γ΄ (λοιποί συγγενείς – ξένοι) ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ – ΔΩΡΕΑ (ποσά σε ευρώ)
Κλιμάκια Συντελεστής Φόρος Κλιμακίου Αξία Περιουσίας Αναλογών Φόρος
6.000 0% 0 6.000 0
66.000 20% 13.200 72.000 13.200
195.000 30% 58.500 267.000 71.700
Υπερβάλλον40%
Πώς υπολογίζονται και ποια είναι τα έξοδα
1. Αμοιβή συμβολαιογράφου
– Υπολογίζεται με συντελεστή 0,25% – 0,80% επί της αναγραφόμενης αξίας του μεταβιβαζόμενου ακινήτου, πλέον ΦΠΑ 24% (όσο αυξάνεται η αξία μειώνεται ο συντελεστής)
– Τέλος 5 ευρώ για κάθε σελίδα του συμβολαίου, πλέον ΦΠΑ 24%
– Αμοιβή για κάθε φύλλο αντικειμενικής αξίας 4 ευρώ + ΦΠΑ 24%
2. Έξοδα μεταγραφής Κτηματολογίου 0,5% επί της αντικειμενικής αξίας
– Πάγιο τέλος 20 ευρώ για το Κτηματολόγιο.
– Τέλος έκδοσης αντιγράφου 9,50 ευρώ
– Τέλος έκδοσης πιστοποιητικού από τα βιβλία του Κτηματολογίου 15 ευρώ
– Τέλος αποσπάσματος κτηματολογικού διαγράμματος 15 ευρώ
– Τέλος έκδοσης κτηματογραφικού διαγράμματος 33 ευρώ
– Πρόσθετο τέλος 0,1% με βάση την αντικειμενική αξία του ακινήτου όταν υπερβαίνει τις 20.000 ευρώ
– Εφάπαξ τέλος κτηματογράφησης 35 ευρώ ανά δικαίωμα
3. Έξοδα μεταγραφής Υποθηκοφυλακείου
– 0,775% επί της αντικειμενικής αξίας χωρίς όριο
– Υπέρ Ταμείου Νομικών 0,125%
– Μεγαρόσημα και χαρτόσημα (πληρώνονται για κάθε δικαίωμα ξεχωριστά).
