Γιατί όταν ξεκίνησε η πρώτη βιομηχανική επανάσταση, κάπου στα μέσα του 18ου αιώνα, πολλοί έφευγαν από τα χωριά και πήγαιναν στις βιομηχανικές πόλεις που τότε αναδύονταν; Πολύ απλά, έχει γράψει ο ίδιος ο Μαρξ, γιατί στην αρχή η εργασία τους πληρωνόταν τρεις και τέσσερις φορές πιο πολύ από την αντίστοιχη στο χωράφι. Για ποιο λόγο; Μα γιατί τότε οι βιομηχανικοί εργάτες ήσαν σπάνιοι.
Όταν όμως άρχισαν πολλοί να παρατάνε τα χωράφια αναζητώντας καλύτερη τύχη στην πόλη, τότε η υπερπροσφορά βιομηχανικής εργασίας έριξε τις τιμές της και δρομολόγησε την εκμετάλλευση της. Και από αυτή την τελευταία, μύρια όσα ξεπήδησαν για τον άνθρωπο και την ιστορία του.
Σήμερα βρισκόμαστε σε μια εξίσου κρίσιμη κομβική εποχή, όπου η φύση της εργασίας αλλάζει και οι όροι παραγωγής και συσσώρευσης πλούτου μεταβάλλονται. Όλα αυτά δε, συμβαίνουν πολύ πιο γρήγορα από ό,τι στο παρελθόν. Και αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, με πολλές πτυχές. Σίγουρα δε, από τις τελευταίες, η πολιτική είναι η πιο σοβαρή. Ιδιαίτερα δε στις μέρες μας όπου δεν υπάρχουν και πολλές θεωρητικές λύσεις «σωτηρίας» των ανθρώπων, με υποσχέσεις για «τραγουδιστά αύριο». Οι επίγειοι παράδεισοι δεν περισσεύουν.
Κάνουν την παρουσία τους έτσι νέα κοινωνικά κινήματα, τα οποία όμως μικρή σχέση έχουν με αξίες που ο ίδιος ο άνθρωπος ανέδειξε στην πορεία της ιστορίας του.
Σε χώρες της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής, αλλά και κάποιες ευρωπαϊκές όπως η Γαλλία για παράδειγμα, η κοινωνική δυσαρέσκεια είναι μεγάλη και η πανδημία την φούσκωσε ακόμη περισσότερο. Κατά τον γνωστό οικονομολόγο Νουριέλ Ρουμπίνι, που πρώτος είχε προβλέψει την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η διαφθορά, οι ανισότητες και η γενικευμένη εργασιακή αβεβαιότητα, είναι οι συντελεστές της κρίσης.
Οι ίδιοι παράγοντες εξηγούν, σύμφωνα με το Ρουμπινί, και την άνοδο των λαϊκιστών ηγετών τα τελευταία χρόνια. Μετά την κρίση του 2008, πολλές εταιρίες προσπάθησαν να δώσουν ώθηση στα κέρδη μέσω της μείωσης του κόστους, ξεκινώντας πρώτα από την εργασία. Αντί να προσλάβουν εργαζόμενους με καλούς μισθούς, υιοθέτησαν ένα μοντέλο ημιαπασχόλησης και ευέλικτων μορφών εργασίας, δημιουργώντας αυτό που ο οικονομολόγος Γκάι Σταντινγκ αποκαλεί «πρεκαριάτο» (από το precarious, που σημαίνει προσωρινός, αβέβαιος, επισφαλής). Ο Αμερικανός εργαζόμενος για παράδειγμα, αντιμετωπίζει σήμερα μια αγορά εργασίας, με ευέλικτες μορφές απασχόλησης, μικρές κοινωνικές παροχές και περιορισμένη υγειονομική κάλυψη.
Το πρεκαριάτο έως κάποιο βαθμό, είναι η σύγχρονη εκδοχή ενός ιδιόμορφου προλεταριάτου του Μαρξ Πρόκειται για μια νέα τάξη προσωρινών , επισφαλών εργαζομένων, που είναι έτοιμοι να εξεγερθούν ενάντια στις ελίτ. Όπως επισημαίνει ο Ρουμπινί, η τάξη αυτή διογκώνεται για άλλη μια φορά τώρα, που υπερχρεωμένες εταιρείες απαντούν στην κρίση της Covid-19 όπως το έκαναν μετά το 2008: παίρνοντας «σωσίβια» από τις κυβερνήσεις και επιτυγχάνοντας τους στόχους για τα κέρδη μέσω περικοπής του εργασιακού κόστους.
Στις ΗΠΑ κατά κύριο λόγο, τμήμα του πρεκαριάτου αποτελείται από νέους, λιγότερο μορφωμένους, θρησκευόμενους λευκούς σε μικρές πόλεις και ημιαγροτικές περιοχές, οι οποίοι ψήφισαν τον Τραμπ το 2016. Ήλπιζαν ότι θα έκανε όντως κάτι για το οικονομικό «μακελειό» που περιέγραψε στην ορκωμοσία του. “Αλλά ενώ ο Τραμπ πολιτεύτηκε ως λαϊκιστής, κυβέρνησε ως πλουτοκράτης, μειώνοντας τους φόρους για τους πλούσιους, συντρίβοντας εργατικά συνδικάτα, υπονομεύοντας το Obamacare και γενικότερα πριμοδοτώντας πολιτικές που πλήττουν πολλούς από αυτούς που τον ψήφισαν”,τονίζει ο Ν.Ρουμπινί.
Αλλά,από την άλλη πλευρά, το αμερικανικό πρεκαριάτο αποτελείται και από προοδευτικούς κατοίκους των πόλεων με πανεπιστημιακή μόρφωση, οι οποίοι έχουν στηρίξει πολιτικούς όπως ο Μπέρνι Σάντερς και η Ελίζαμπεθ Γουόρεν. Είναι αυτοί που στις τελευταίες αμερικανικές προεδρικές εκλογές έδωσαν τη νίκη στον Τζο Μπάιντεν. Προφανώς δε αυτό το εκλογικό σώμα περίμενε και περιμένει βέβαια συγκεκριμένες δράσεις από τον νέο πρόεδρο, σε μια δύσκολη εποχή.Στο πλαίσιο της οποίας οι ΗΠΑ έχουν και σοβαρά προβλήματα γεωπολιτικής να επιλύσουν, με υψηλό κόστος.
Είναι κάτι που σύμφωνα με τον Ρουμπινί δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Όμως, δεδομένου ότι η οικονομική ανισότητα διευρύνεται στις ΗΠΑ εδώ και πολλά χρόνια, λόγω της τόνωσης του παγκόσμιου ανταγωνισμού, η όλη κατάσταση θα μπορούσε να πάρει άσχημη τροπή.Το εκπαιδευτικό σύστημα καλλιεργεί τον μύθο της αξιοκρατίας αλλά, στην πραγματικότητα, εδραιώνει τη θέση των ελίτ, τα παιδιά των οποίων κερδίζουν θέση στα κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα και τις καλύτερες δουλειές, τονίζει ο Ρουμπινί.
Η συγκέντρωση ολιγοπωλιακής ισχύος στα χέρια λίγων μεγάλων αμερικανικών εταιρειών, αλλά και γραφειοκρατών, διευρύνει ακόμα περισσότερο την ανισότητα και αφήνει αρκετούς απλούς πολίτες στο περιθώριο, υπογραμμίζει ο Αμερικανός οικονομολόγος.
Με την κοινωνική κινητικότητα να περιορίζεται και την ανισότητα να αυξάνεται, οι σημερινοί νέοι έχουν δίκιο να είναι θυμωμένοι, υποστηρίζει. Το νέο προλεταριάτο, το πρεκαριάτο, εξεγείρεται, σημειώνει ο Ρουμπινί, ο οποίος σαφώς θέτει σοβαρά προβλήματα και για την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.
Μπορεί το ευρωπαϊκό κράτος – πρόνοιας να διαφέρει αισθητά από το αντίστοιχο αμερικανικό, πλην όμως στο επίπεδο της οικονομικής λειτουργίας και των κοινωνικών αρθρώσεων οι διαφορές μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής δεν είναι μεγάλες. Το ίδιο ισχύει και για τις εκτροπές των ελίτ και των συντεχνιών, που έχουν εγκατασταθεί στις αρθρώσεις της εξουσίας. Για την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, η αλλαγή των σχέσεων των με την εξουσία και τις μεθόδους άσκησης της, είναι σήμερα ιστορική πρόκληση. Στην οποία όμως γρήγορα θα πρέπει να απαντήσει, με κριτήρια του σήμερα και μακριά από ιδεοληψίες του παρελθόντος.
