Έχουν περάσει δύο χρόνια από όταν, με πολλές φανφάρες, ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ ξεκίνησε το, πολλών δισεκατομμυρίων, επενδυτικό του σχέδιο για την Ευρώπη. Τώρα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει μπροστά του μια πρόταση για επέκταση και αύξηση του σχεδίου του προέδρου της Κομισιόν. Έχει όμως αποτελέσματα;
Όπως συμβαίνει και με άλλα δημιουργήματα που γεννήθηκαν από τη χρηματοπιστωτική κρίση -όπως με το ιταλικό fund Atlas για τη στήριξη των τραπεζών-, στόχος του σχεδίου είναι να καλοπιάσει το μη πρόθυμο κεφάλαιο, ώστε να συμμετάσχει ξανά στο «επενδυτικό πάρτι» που είχε λάβει τρανταχτό τέλος. Ένα μικρό κομμάτι ευρωπαϊκών κεφαλαίων θα χρησιμοποιούνταν ως εγγύηση στα πρότζεκτ της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EIB), που θα ήταν πιο επισφαλή απ’ ό,τι συνήθως, τονώνοντας τις ιδιωτικές επενδύσεις που διαφορετικά δεν θα πραγματοποιούνταν, αναφέρει το ependisinews.
Η ιδέα ποτέ δεν ήταν έτσι ακριβώς όπως προωθήθηκε. Το κεφάλαιο εκκίνησης, περίπου στα 20 δισ. για τρία χρόνια, δεν ήταν καινούριο χρήμα, αλλά προέκυψε από «κανιβαλισμό» από το ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΕ «Ορίζοντας 2020», τον χρηματοδοτικό μηχανισμό για υποδομή μεταφορών «Συνδέοντας την Ευρώπη» και τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Αυτό έγινε για να στηριχθεί ο δανεισμός 60 δισ. ευρώ της EIB, ο οποίος, με τη σειρά του, θα έφερνε περίπου πέντε φορές το ποσό σε ιδιωτικά κεφάλαια. Κάθε ένα ευρώ, με άλλα λόγια, θα γεννούσε επενδύσεις 15 ευρώ.
Οι επικρίσεις ενάντια στο σχέδιο, όταν ξεκίνησε το 2015, ήταν έντονες, ιδιαίτερα διότι ήταν ένα ανεπαρκές πλάνο που ήρθε υπερβολικά αργά. Και όμως, ήδη στα δύο τρίτα του αρχικού χρονοδιαγράμματος, τα αποτελέσματα δείχνουν εντυπωσιακά. Σύμφωνα με τον Standard & Poor’s, 444 πρότζεκτ έχουν ήδη εγκριθεί και είναι έτοιμα να πυροδοτήσουν επενδύσεις αξίας 170 δισ. ευρώ, μακράν παραπάνω του 50% του στόχου για 315 δισ. ευρώ. Σχεδόν τα 70 δισ. από αυτά, ποσό που αντιπροσωπεύει 255 πρότζεκτ, έχουν πάει σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Και για κάθε ένα ευρώ που έχει τοποθετηθεί μέχρι στιγμής, υπάρχουν δεσμεύσεις για περίπου 13 ευρώ.
Αν κοιτάξουμε πιο βαθιά, ωστόσο, αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές. Παρότι μεγάλος αριθμός πρότζεκτ έχει λάβει έγκριση, μόνο τα τέσσερα πέμπτα από αυτά έχουν υπογραφεί. Η καθυστέρηση πριν την εφαρμογή τους είναι ιδιαίτερα αισθητή για τις επενδύσεις σε υποδομή, όπου μόνο τα τέσσερα δισ. ευρώ από περισσότερα από 20 δισ. είχαν εκταμιευθεί μέχρι τα τέλη του περασμένου έτους. Η EIB έχει δυσκολευθεί να προσελκύσει ιδιώτες επενδυτές στον τομέα της υποδομής, εν μέρει λόγω αβεβαιότητας στο ρυθμιστικό πλαίσιο.
Επιπρόσθετα, οι επενδύσεις που ενθαρρύνει το σχέδιο δεν πηγαίνουν πάντα στη χώρα με τη μεγαλύτερη ανάγκη, όπως η Ελλάδα ή η Πορτογαλία, αλλά, αντίθετα, πάνε σε πιο εύρωστες οικονομίες όπως η Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Κάποιοι λόγοι γι’ αυτό είναι πολιτικοί -τα «λάφυρα» του σχεδίου θα πρέπει να μοιραστούν ισάξια σύμφωνα με το μέγεθος των οικονομιών των μελών της ΕΕ. Επιπλέον, τα αποτελέσματα του σχεδίου αντανακλούν το περιορισμένο χρονοδιάγραμμά του, το οποίο ευνόησε χώρες με πιο παγιωμένους μηχανισμούς υποβολής αιτήσεων για χρηματοδότηση. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ θα πρέπει επίσης να σηκώσουν ένα μέρος της ευθύνης. Η Κομισιόν υποστηρίζει πως κάποιες χώρες δεν έχουν προσφέρει ένα κανάλι πληροφοριών που να αρμόζει στα πρότζεκτ.
Άλλα σημεία αποτυχίας είναι ακόμη πιο δύσκολο να δικαιολογηθούν. Παρότι το σχέδιο του Γιούνκερ υποσχέθηκε επενδύσεις σε πρότζεκτ σύμφωνα με τους μακροπρόθεσμους στόχους της ΕΕ για το κλίμα, έχει προσφέρει σημαντική υποστήριξη στα ορυκτά καύσιμα, στους αυτοκινητοδρόμους και στα αεροδρόμια.
Η επόμενη φάση του σχεδίου προτείνει αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, μέσω της δέσμευσης πως το 40% των πρότζεκτ υποδομής θα είναι «φιλικά στο κλίμα».
Υπάρχουν πιο σημαντικά θέματα στα οποία θα πρέπει να προσαρμοστεί, ωστόσο. Πιο συγκεκριμένα, χρειάζεται να απαντήσει στο μεγαλύτερο ερώτημα σε εκκρεμότητα: αν το σχέδιο έχει χρηματοδοτήσει αμιγώς νέα πρότζεκτ ή εκείνα που θα υλοποιούνταν έτσι κι αλλιώς.
Πέρυσι το Bruegel, think tank με έδρα στις Βρυξέλλες, ανέλυσε 55 πρότζεκτ που εντάσσονται στο σχέδιο και ανακάλυψε ότι τα 42 ήταν «εξαιρετικά» παρόμοια με άλλα πρότζεκτ που έχει χρηματοδοτήσει η EIB. Κάποια παραδείγματα ήταν η διεύρυνση του αυτοκινητόδρομου A6 μεταξύ Wiesloch-Rauenberg και Weinsberg στη Γερμανία και μια σειρά παράκτιων αιολικών πάρκων.
Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν μόλις έναν χρόνο μετά την έναρξη του σχεδίου και αντανακλούν το γεγονός ότι οι μεγαλύτερες χώρες κινήθηκαν πιο γρήγορα στις αιτήσεις για χρηματοδότηση. Αλλά η ανάλυση δείχνει γιατί η Κομισιόν προτίθεται τώρα να προσφέρει περισσότερες πληροφορίες στο πώς και το γιατί επιλέγει πρότζεκτ. Χρειάζεται, επίσης, να εξετάσει το ενδεχόμενο να βάλει την EIB και άλλους δημόσιους πιστωτές σε υποδεέστερη θέση έναντι ιδιωτών επενδυτών.
Εάν εξέθετε την EIB στις πρώτες ζημίες, αυτό μπορεί να προσέλκυε ιδιώτες συγχρηματοδότες.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τόνωση στις επενδύσεις στην Ευρώπη εξακολουθεί να χρειάζεται. Η ανάκαμψή της μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση έχει σταθεί η πιο αδύναμη των τελευταίων 30 ετών και οι περισσότερες από τις οικονομίες της περιοχής εμφανίζουν κατώτερες επιδόσεις συγκριτικά με τις δυνατότητές τους.
Το σχέδιο Γιούνκερ ήταν μια φιλόδοξη και επινοητική προσπάθεια. Αλλά όπως έχει συμβεί και με άλλα τόσο μεγάλα πρότζεκτ, η εφαρμογή του έχει μείνει πίσω.
