Οι Δυτικές δημοκρατίες θα αντιμετωπίσουν περαιτέρω προκλήσεις το επόμενο έτος, καθώς τα λαϊκίστικα κόμματα αναμένεται να κερδίσουν έδαφος στην Ευρώπη, ενώ η Κίνα και η Ρωσία διαμορφώνουν όλο και περισσότερο την παγκόσμια ατζέντα, αξιοποιώντας την στρατηγική υποχώρηση των ΗΠΑ.
Από τον Jorge Valero, μεταφρασμένο από τον Σταύρο Μαυρογένη
Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση το 1991, ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκογιάμα ανακήρυξε το «τέλος της ιστορίας», προβλέποντας το θρίαμβο των Ηνωμένων Πολιτειών ως τη μόνη εναπομένουσα υπερδύναμη και ηγέτιδα των δυτικών δημοκρατιών.
«Το τελικό σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας και της καθολικής ισχύος της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας (είναι) και η τελική μορφή της ανθρώπινης διακυβέρνησης» έγραψε στο best-seller βιβλίο του το 1992, το «Τέλος της Ιστορίας και ο Τελευταίος Άνθρωπος».
Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, όλες οι βεβαιότητες του Φουκουγιάμα έχουν εξαφανιστεί. Η φιλελεύθερη δημοκρατία στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκεται σε κρίση, ενώ η Κίνα και η Ρωσία έχουν επιδείξει ότι τα αυταρχικά καθεστώτα όλο και περισσότερο καθορίζουν τις παγκόσμιες προτεραιότητες.
Στην Ευρώπη, η ολοκλήρωση έξι εκλογικών διαδικασιών – συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας, των δύο μεγαλύτερων οικονομιών της ΕΕ – θα καθυστερήσει οποιαδήποτε ελπίδα ανανέωσης της ηγεσίας τουλάχιστον μέχρι το φθινόπωρο.
«Ποτέ άλλοτε δεν έχω δει τις εθνικές κυβερνήσεις τόσο αποδυναμωμένες από τις δυνάμεις του λαϊκισμού και παραλυμένες από τον κίνδυνο της ήττας στις επόμενες εκλογές», δήλωσε μοιρολατρικά ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γιούνκερ στην ετήσια ομιλία του για την κατάσταση στην ΕΕ τον Σεπτέμβριο.
Και η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν αναμένεται να εξισορροπήσει την απουσία της Ευρώπης από τη διεθνή σκηνή. Αντίθετα, ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος αναλαμβάνει καθήκοντα στον Λευκό Οίκο στις 20 Ιανουαρίου, δεν έχει δείξει κανένα σημάδι άμβλυνσης της λαϊκίστικής ρητορικής του, ενώ ο ίδιος ετοιμάζει την απεμπλοκή της Αμερικής από την παγκόσμια σκηνή.
Το πολιτικό κενό θα καλυφθεί από την Κίνα, η οποία φιλοδοξεί να γίνει παγκόσμια υπερδύναμη, όχι μόνο σε οικονομικά θέματα. Αφού έμεινε στην άκρη κατά τη διάρκεια της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης του 19ου αιώνα, η ασιατική χώρα σήμερα αντικρύζει την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση με στόχο να διεκδικήσει το στέμμα της.
Για το σκοπό αυτό, το Πεκίνο έχει εξαπολύσει μια επίθεση γοητείας παρουσιάζοντας την Κίνα ως πρωταθλήτρια της παγκοσμιοποίησης και της πολυμερούς διπλωματίας. Ο Πρόεδρος Ξι Τζίνπινγκ αναμένεται να παρουσιάσει τη «νέα αφετηρία» του κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός τον Ιανουάριο. Θα είναι η πρώτη φορά που ένας Κινέζος πρόεδρος θα συμμετάσχει εκεί.
Ευρώπη: η επιστροφή του λαϊκισμού
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες που θα μεταβούν στο Νταβός θα έχουν μια διαφορετική ανησυχία: τις εκλογές. Οι τρεις κορυφαίες οικονομίες της ευρωζώνης θα διεξάγουν εκλογές το επόμενο έτος.
Η Γερμανία τον Σεπτέμβριο, η Γαλλία, τον Απρίλιο και τον Μάιο, και η Ιταλία πιθανότατα τον Ιούνιο. Η πρώτη χώρα που θα έχουμε εκλογές είναι οι Κάτω Χώρες τον Μάρτιο. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, θα μπορούσε επίσης να αναγκαστεί να ζητήσει πρόωρες εκλογές, λόγω προβλημάτων με το πρόγραμμα διάσωσης.
Ο Guntram Wolff, διευθυντής της δεξαμενής σκέψης Bruegel στις Βρυξέλλες, πιστεύει ότι «θα είναι δύσκολο να προχωρήσουν οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις για οτιδήποτε» το επόμενο έτος δεδομένου του έντονου εκλογικού κύκλου, τουλάχιστον μέχρι το επόμενο φθινόπωρο.
Αυτές οι εκλογές όχι μόνο θα παραλύσουν τη νομοθετική ατζέντα του μισού της Ευρώπης και αυτήν των θεσμικών οργάνων της ΕΕ: Θα διακινδυνεύσουν επίσης την απελευθέρωση μερικών από των πιο επίφοβων ιστορικών δαιμόνων της ηπείρου.
Ο δεξιός λαϊκισμός έχει αυξηθεί κατά πολύ τα τελευταία χρόνια, τροφοδοτούμενος από την κοινωνική αναταραχή που προκαλείται από τη συνεχιζόμενη ύφεση, την τρομοκρατία, και την ξενοφοβία λόγω της μαζικής εισροής προσφύγων και μεταναστών από τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
«Είτε θα αποδείξουμε ότι είμαστε σε θέση να υπερασπιστούμε τα συμφέροντά μας, ή οι νικητές θα είναι και πάλι οι λαϊκιστές και οι απομονωτιστές», προειδοποίησε ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ τον περασμένο Οκτώβριο.
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, η επικεφαλής αυτού του πανευρωπαϊκού μετώπου εναντίον της ΕΕ, η Μαρίν Λεπέν, απέχει λίγο μόλις πριν από το να εκλεγεί πρόεδρος της Γαλλίας. Ο ισλαμοφοβικός ηγέτης του ολλανδικού κόμματος Partij voor de Vrijheid (PVV), Γκερτ Βίλντερς, θα μπορούσε να κερδίσει τις εκλογές, αλλά δεν θα μπορέσει όμως να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού.
Το αντικαθεστωτικό κόμμα του οποίου ηγείται ο Μπέμπε Γκρίλλο (Movimento Cinque Stelle) έχει επίσης μια πραγματική ευκαιρία να νικήσει τα παραδοσιακά κόμματα της Ιταλίας. Και η παλιομοδίτικη παράταξη Alternative für Deutschland θα μπορούσε να κερδίσει ένα σημαντικό αριθμό εδρών στη γερμανική Ομοσπονδιακή Βουλή, η οποία θα βρεθεί αντιμέτωπη με ένα αδύναμο κυβερνητικό συνασπισμό την ώρα που η Ευρώπη αντιμετωπίζει την πιο κρίσιμη στιγμή της.
60η επέτειος
Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ θα γιορτάσει την εξηκοστή επέτειο της ιδρυτικής συνθήκης της Ρώμης. Οι ευρωπαίοι ηγέτες ελπίζουν ότι η εκδήλωση της Ρώμης μπορεί να χρησιμεύσει ως το σημείο μεταστροφής για να ανακτήσει το πάνω χέρι, μετά από σχεδόν μια δεκαετία κρίσεων που κορυφώθηκαν τον Ιούνιο με το βρετανικό δημοψήφισμα για την αποχώρηση από την Ένωση.
Τον Μάρτιο, οι ευρωπαίοι ηγέτες θα τιμήσουν την επέτειο με ένα κείμενο το οποίο θα ενσαρκώνει το όραμα για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Ο Γιούνκερ δεν θέλει να απευθύνει έκκληση για «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης», δήλωσε ένας από τους συνεργάτες του, προσπαθώντας να καθησυχάσει τις πιο ευρωσκεπτικιστικές φωνές οι οποίες παραμένουν επιφυλακτικές αναφορικά με τα φεντεραλιστικά κίνητρα του προέδρου.
Το κείμενο αναμένεται να ακολουθήσει τις συστάσεις της έκθεσης των Πέντε Προέδρων για την ολοκλήρωση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, με τη δημιουργία μιας πραγματικής δημοσιονομικής ένωσης και, εν τέλει, μια πολιτικής ένωσης. Αλλά ακόμη και αν ο νέος οδικός χάρτης παραθέσει συγκεκριμένες προθεσμίες και ενισχύσει το σχέδιο που παρουσιάστηκε το περασμένο έτος, κανείς δεν αναμένει καμία πρόοδο κατά τη διάρκεια του 2017.
Χαμηλότερες προσδοκίες
Οι λόγοι δεν είναι μόνο οι πολυάριθμες εκλογές, αλλά και οι δύσκολες συνομιλίες μετά το διαζύγιο με το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι διαπραγματεύσεις για το Brexit θα ξεκινήσουν το Μάρτιο, όταν η Βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέσα Μέι ενεργοποιήσει το άρθρο 50. Για να καθοδηγήσουν πιο αποτελεσματικά αυτήν τη διαδικασία, οι ηγέτες της ΕΕ χαμήλωσαν τις προσδοκίες τους για το επόμενο έτος και συμφώνησαν σε μια κοινή ατζέντα η οποία θα φέρει συγκεκριμένα αποτελέσματα σε τομείς όπου υπάρχει ήδη συναίνεση .
Για τους διαμορφωτές πολιτικής στην ΕΕ, οι κύριες προκλήσεις προέρχονται από «την αίσθηση έλλειψης ελέγχου και τους φόβους που σχετίζονται με τη μετανάστευση, την τρομοκρατία, την οικονομική και κοινωνική ανασφάλεια», διαβάζει κανείς στα συμπεράσματα της συνόδου κορυφής της Μπρατισλάβα. «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτά τα θέματα ως προτεραιότητα τους επόμενους μήνες», τόνισε η δήλωση. Αυτή η ατζέντα στοχεύει στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών, την αναδιαμόρφωση του κοινού οράματος μεταξύ των εναπομεινάντων 27 κρατών μελών και της επανάκτησης του ελέγχου μετά από χρόνια αλλεπάλληλων κρίσεων.
Μια αδύναμη G7
Η Ιταλία θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο το επόμενο έτος. Η μεσογειακή χώρα έχει πληγεί σε μεγάλο βαθμό από την προσφυγική κρίση και η τραπεζική κρίση της ευρωζώνης την έχει αγγίξει ξανά. Ο Ματτέο Ρέντσι αναγκάστηκε να παραιτηθεί, αφού έχασε στο δημοψήφισμα, εν μέρει λόγω της επιρροής του κινήματος των πέντε αστέρων και η χώρα θα φιλοξενήσει τις εορταστικές εκδηλώσεις για την επέτειο από την Συνθήκη της Ρώμης, αλλά και την σύνοδο κορυφής της G7.
Η συγκέντρωση αυτών των ισχυρών κρατών, θα αναδείξει τις σημαντικές αλλαγές που έχουν επέλθει στην παγκόσμια τάξη κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Ούτε η Ρωσία ούτε η Κίνα έχουν προσκληθεί στη σύνοδο κορυφής, η οποία πρόκειται να πραγματοποιηθεί στη Σικελία, παρά την αυξανόμενη επιρροή τους στη Μέση Ανατολή και τη Νοτιοανατολική Ασία.
Ένα άλλο μεγάλο ερώτημα είναι πώς ο Ντόναλντ Τραμπ θα ασκήσει τη διακυβέρνηση όταν αναλάβει καθήκοντα στις 20 Ιανουαρίου. Η απρόβλεπτη συμπεριφορά του και η ιδιοσυγκρασία του, το σκληρά δεξιό υπουργικό του συμβούλιο θα μπορούσαν να προκαλέσουν κάποιες σοβαρές εκπλήξεις το 2017.
Εσωτερική αστάθεια και εξωτερικό χάος.
Η Ευρώπη θέλει να προστατεύσει τον εαυτό της από μια τέλεια καταιγίδα με το να προσεύχεται στη θεά της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ευλογημένη από τον Φουκουγιάμα, να παραμείνει ως έχει σήμερα. Σε αντίθεση με τη λανθασμένη πρόβλεψη του Αμερικανού στοχαστή, η ιστορία παραμένει πολύ ζωντανή, αλλά δεν κινείται κατ’ ανάγκην προς τα εμπρός.
Χρονοδιάγραμμα
Ιανουάριος 17 – 20: Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (Νταβός).
20η Ιανουαρίου: Ο Ντόναλτ Τραμπ αναλαμβάνει Πρόεδρος των ΗΠΑ.
Μάρτιος: Εκλογές στην Ολλανδία. Οι ηγέτες της ΕΕ θα παρουσιάσουν το όραμά τους για το μέλλον της Ευρώπης.
Απρίλιος και Μάιος: Εκλογές στη Γαλλία. Στις 26-27 Μαΐου η σύνοδος κορυφής G7 στην Σικελία.
Ιούνιος: Πιθανές εκλογές στην Ιταλία.
7-8 Ιουλίου: σύνοδος κορυφής της G20 στο Αμβούργο.
Σεπτέμβριος: Οι εκλογές στη Γερμανία.
ΠΗΓΗ: http://www.euractiv.gr/