Οι εντάσεις μεταξύ του Ιράν και των Ηνωμένων Πολιτειών βρίσκονται στο υψηλότερο σημείο τους εδώ και χρόνια. Η πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν κλυδωνίζεται. Η κυβέρνηση Trump χρησιμοποιεί κυρώσεις για να στραγγαλίσει την ιρανική οικονομία και τον Μάιο ανέπτυξε ένα αεροπλανοφόρο, μια συστοιχία πυραυλικής άμυνας, και τέσσερα βομβαρδιστικά αεροσκάφη στη Μέση Ανατολή.
Η Ουάσινγκτον έχει εκκενώσει μη απαραίτητο προσωπικό από την πρεσβεία της στην Βαγδάτη, αναφέροντας πληροφορίες που υποδηλώνουν ότι το Ιράν είναι όλο και περισσότερο πρόθυμο να χτυπήσει αμερικανικούς στόχους μέσω των στρατιωτικών πληρεξουσίων του στο εξωτερικό.
Tου Ilan Goldenberg*
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν επίσης ότι το Ιράν σχεδόν σίγουρα διέπραξε τα πρόσφατα πλήγματα στα πετρελαιοφόρα υπό την σημαία της Σαουδικής Αραβίας, της Νορβηγίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και ισχυρίστηκαν ότι το Ιράν είχε φορτώσει προσωρινά πυραύλους σε μικρά σκάφη στον Περσικό Κόλπο.
Στις αρχές Μαΐου, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, John Bolton, απείλησε δημοσίως για μια απάντηση σε οποιεσδήποτε επιθέσεις του Ιράν, «είτε από πληρεξούσιους, είτε από το Σώμα των Ισλαμικών Επαναστατικών Φρουρών [sic] είτε τις κανονικές ιρανικές δυνάμεις».
Τα καλά νέα είναι ότι η κατάσταση δεν είναι τόσο κακή όσο φαίνεται. Κανένας από τους παίκτες -με την πιθανή εξαίρεση του Μπόλτον- δεν φαίνεται να θέλει πραγματικά έναν πόλεμο. Η στρατιωτική στρατηγική του Ιράν είναι να διατηρήσει τις εντάσεις σε χαμηλό σημείο βρασμού και να αποφύγει μια άμεση αντιπαράθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η Ουάσιγκτον έλαβε μια σκληρή δημόσια στάση με την πρόσφατη ανάπτυξη των στρατευμάτων της, αλλά η κίνηση δεν ήταν ούτε επακόλουθη ούτε τρομερά ασυνήθιστη. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες προετοιμάζονταν πραγματικά για έναν πόλεμο, η ροή στρατιωτικών πόρων στην περιοχή θα ήταν πολύ πιο δραματική.
Τα κακά νέα είναι ότι και πάλι μπορεί να συμβεί ένας πόλεμος. Ακόμα κι αν καμία πλευρά δεν θέλει να πολεμήσει, ένας λανθασμένος υπολογισμός, σήματα που χάνονται, και η λογική της κλιμάκωσης, θα μπορούσαν να συνωμοτήσουν για να μετατρέψουν ακόμη και μια μικρή σύγκρουση σε περιφερειακή ανάφλεξη -με καταστροφικές συνέπειες για το Ιράν, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Μέση Ανατολή.
Μια σύγκρουση θα αρχίσει πιθανότατα με μια μικρή, αμφισβητήσιμη επίθεση [3] από το Ιράν σε έναν στόχο σχετικό με τις ΗΠΑ. Οι ηγέτες του Ιράν, σε αυτό το σενάριο, αποφασίζουν ότι ήρθε η ώρα να βρεθούν αντιμέτωποι με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Donald Trump.
Οι σιιτικές στρατιωτικές δυνάμεις στο Ιράκ που έχουν δεσμούς με το Ιράν χτυπούν μια στρατιωτική φάλαγγα των ΗΠΑ στο Ιράκ, σκοτώνοντας πολλούς στρατιώτες ή Ιρανοί πράκτορες χτυπούν ένα ακόμη πετρελαιοφόρο στον Περσικό Κόλπο, αυτή την φορά προκαλώντας πετρελαιοκηλίδα.
Η Τεχεράνη ξέρει από την εμπειρία της από το παρελθόν ότι τέτοιες επιθέσεις δεν οδηγούν σε άμεσα αντίποινα από την Ουάσινγκτον, υπό την προϋπόθεση ότι είναι κάπως αμφισβητήσιμα. Οι πληρεξούσιοι των Ιρανών στο Ιράκ, για παράδειγμα, σκότωσαν περίπου 600 Αμερικανούς στρατιώτες από το 2003 έως το 2011, με λίγες συνέπειες για το Ιράν.
Αλλά αυτή την φορά είναι διαφορετικά. Μετά την ιρανική επίθεση, η διοίκηση Trump θα αποφασίσει να χτυπήσει σε αρκετές στρατιωτικές τοποθεσίες στο Ιράν, ακριβώς καθώς έπληξε στόχους στην Συρία το 2017 και το 2018, αφότου το καθεστώς του προέδρου Bashar al-Assad χρησιμοποίησε χημικά όπλα.
Χρησιμοποιώντας αεροπορικά και ναυτικά στοιχεία που βρίσκονται ήδη στη Μέση Ανατολή, οι Ηνωμένες Πολιτείες χτυπούν ένα ιρανικό λιμάνι ή πλήττουν ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης Ιρανών σιιτών μαχητών στο Ιράν. Μέσω δημόσιων και ιδιωτικών καναλιών, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοινώνει ότι πραγματοποίησε ένα εφάπαξ χτύπημα για την «αποκατάσταση της αποτροπής» και ότι εάν το Ιράν υποχωρήσει, δεν θα αντιμετωπίσει περαιτέρω συνέπειες. Στην ιδανική περίπτωση, η ηγεσία του Ιράν οπισθοχωρεί, και τα πράγματα τελειώνουν εκεί.
Αλλά τι γίνεται αν το Ιράν δεν ανταποκριθεί με τον τρόπο που το έκανε ο Άσαντ; Στο κάτω-κάτω, ο Άσαντ πολεμούσε για την ίδια του την επιβίωση σε έναν πολυετή εμφύλιο πόλεμο και ήξερε [να κάνει] καλύτερα από το να τραβήξει τις Ηνωμένες Πολιτείες περαιτέρω μέσα σε αυτή την σύγκρουση. Ο ηγέτης του Ιράν έχει πολλές περισσότερες επιλογές από όσες είχε ο πολιορκημένος πρόεδρος της Συρίας. Η Ισλαμική Δημοκρατία μπορεί να χρησιμοποιήσει πληρεξούσιες δυνάμεις στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, τον Λίβανο, την Συρία και την Υεμένη για να επιτεθούν στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους τους.
Διαθέτει οπλοστάσιο βαλλιστικών πυραύλων που μπορεί να στοχεύσει τις βάσεις των ΗΠΑ στο Μπαχρέιν, το Κουβέιτ, το Κατάρ, την Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ. Οι νάρκες και τα βλήματα εδάφους κατά πλοίων που διαθέτει μπορούν να προκαλέσουν όλεθρο στο Στενό του Ορμούζ και να αυξήσουν τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου. Το Ιράν έχει την ικανότητα να σταματήσει ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας με επιθετικά σαμποτάζ ή κυβερνοεπιθέσεις, και με την παραστρατιωτική μονάδα του γνωστή ως Δύναμη Quds, το Ιράν μπορεί να επιτεθεί σε αμερικανικούς στόχους σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν υπάρχει μια ξεχωριστή πιθανότητα παρεξήγησης, μεταξύ άλλων, όταν οι δύο δρώντες παίρνουν αποφάσεις υπό την πίεση του χρόνου, με βάση αβέβαιες πληροφορίες, και σε κλίμα βαθιάς αμοιβαίας δυσπιστίας.
Το Ιράν ενδέχεται να εκτιμήσει λανθασμένα ένα εφ’ άπαξ χτύπημα από τις Ηνωμένες Πολιτείες ως την αρχή μιας σημαντικής στρατιωτικής εκστρατείας που απαιτεί άμεση και σκληρή αντίδραση. Ο κίνδυνος ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα στείλουν συγκεχυμένα μηνύματα στους Ιρανούς είναι ιδιαίτερα υψηλός, δεδομένης της τάσης του Trump να είναι ασυγκράτητος στο Twitter και του γεγονότος ότι ο σύμβουλός του για την εθνική ασφάλεια έχει αρθρώσει μια πιο φιλοπόλεμη ατζέντα από την δική του.
Οι δύο πλευρές θα αντιμετωπίσουν επίσης ένα έντονο δίλημμα ασφαλείας, με τα αμυντικά μέτρα κάθε πλευράς να φαίνονται επιθετικά στην άλλη πλευρά. Ας υποθέσουμε ότι κατά την διάρκεια της κρίσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφασίσουν να στείλουν αεροπλανοφόρα, πολεμικά πλοία, βομβαρδιστικά και μαχητικά αεροσκάφη στην περιοχή για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και τους συμμάχους τους. Οι στρατιωτικοί ηγέτες του Ιράν ενδέχεται να συμπεράνουν ότι η Ουάσινγκτον προετοιμάζεται για μια μεγαλύτερη επίθεση.
Ομοίως, φανταστείτε ότι το Ιράν αποφασίζει να προστατεύσει τους πυραύλους και τις νάρκες του από ένα προληπτικό χτύπημα από τις ΗΠΑ, μεταφέροντάς τα έξω από τις αποθήκες όπου βρίσκονται και διασκορπίζοντάς τα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν τέτοια αμυντικά μέτρα ως προετοιμασία για μια δραματική κλιμάκωση -και να ανταποκριθούν με την πραγματοποίηση ακριβώς του προληπτικού χτυπήματος που θα προσπαθούσε να αποφύγει το Ιράν.
Σε ένα σενάριο, όλες αυτές οι κλιμακούμενες πιέσεις προκαλούν μια μεγαλύτερη σύγκρουση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βυθίζουν πολλά ιρανικά πλοία και επιτίθενται σε λιμενικές και εγκαταστάσεις στρατιωτικής εκπαίδευσης.
Το Ιράν ρίχνει νάρκες και επιτίθεται σε πλοία των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο. Οι πληρεξούσιοι των Ιρανών σκοτώνουν δεκάδες Αμερικανούς στρατιώτες, βοηθητικό προσωπικό και διπλωμάτες στην περιοχή και ιρανικοί πύραυλοι χτυπούν τις αμερικανικές βάσεις στο Μπαχρέιν, την Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, προκαλώντας περιορισμένες ζημιές. Σε κάθε εξέλιξη, το Ιράν προσπαθεί να σώσει το κύρος του επιδεικνύοντας αποφασιστικότητα, αλλά σταματώντας πριν από έναν ολοκληρωτικό πόλεμο˙ η Ουάσινγκτον, η οποία προτίθεται να «αποκαταστήσει την αποτροπή», προβαίνει σε αντίποινα λίγο πιο επιθετικά κάθε φορά. Πριν από καιρό, αμφότεροι περιέπεσαν σε εχθροπραξίες πλήρους κλίμακας.
Σε αυτό το σημείο, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μια επιλογή: Να συνεχίσουν την κλιμάκωση «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» ή να κατακλύσουν τον εχθρό και να καταστρέψουν όσο το δυνατόν περισσότερες στρατιωτικές δυνατότητες, όπως έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά την διάρκεια της Επιχείρησης Desert Storm κατά του Ιράκ το 1991. Το Πεντάγωνο συνιστά την «μεγάλη κλίμακα» (“going big”) ώστε να μην αφήσει τις δυνάμεις των ΗΠΑ ευάλωτες σε περαιτέρω ιρανικές επιθέσεις. Ο Μπόλτον και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, υποστηρίζουν το σχέδιο. Ο Trump συμφωνεί, βλέποντας μια μεγάλη επίθεση ως τον μοναδικό τρόπο για την αποτροπή μιας ταπείνωσης.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες στέλνουν περίπου 120.000 στρατιώτες στις βάσεις τους στη Μέση Ανατολή, ένας αριθμός που προσεγγίζει τα στρατεύματα των 150.000 έως 180.000 στρατιωτικών που εγκαταστάθηκαν στο Ιράκ σε οποιοδήποτε σημείο από το 2003 έως το 2008.
Τα αμερικανικά αεροσκάφη επιτίθενται σε συμβατικούς ιρανικούς στόχους και σε μεγάλο μέρος της πυρηνικής υποδομής του Ιράν σε Natanz, Fordow, Arak και Esfahan. Προς το παρόν, ο στρατός δεν ξεκινά εισβολή στο έδαφος ή δεν επιδιώκει να ανατρέψει το καθεστώς στην Τεχεράνη, αλλά δυνάμεις ξηράς αποστέλλονται στην περιοχή, έτοιμες να εισβάλουν εάν είναι απαραίτητο.
Ο στρατός του Ιράν σύντομα καταβάλλεται, αλλά όχι πριν αναπτύξει μια πανίσχυρη, ολομέτωπη αντεπίθεση. Επισπεύδει την τοποθέτηση ναρκών και την συσσώρευση επιθέσεων μικρών σκαφών στις δυνάμεις των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο. Οι επιθέσεις με πυραύλους, οι κυβερνοεπιθέσεις και άλλες πράξεις δολιοφθοράς κατά των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων του Κόλπου εκτοξεύουν τις παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου για εβδομάδες ή μήνες, ίσως στα 150 δολάρια ανά βαρέλι ή και περισσότερο. Το Ιράν εκτοξεύει όσους περισσότερους πυραύλους μπορεί κατά στρατιωτικών βάσεων των ΗΠΑ. Πολλοί από τους πυραύλους αστοχούν, αλλά κάποιοι δεν το κάνουν.
Οι πληρεξούσιοι του Ιράν στοχεύουν στρατεύματα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και την Συρία και οι αντάρτες Houthi που υποστηρίζονται από το Ιράν στην Υεμένη εντείνουν τις επιθέσεις τους κατά της Σαουδικής Αραβίας. Το Ιράν ενδέχεται να επιχειρήσει ακόμη και τρομοκρατικές επιθέσεις σε αμερικανικές πρεσβείες ή στρατιωτικές εγκαταστάσεις ανά τον πλανήτη -αλλά πιθανόν θα αποτύχει, καθώς αυτές οι επιθέσεις είναι δύσκολο να εκτελεσθούν με επιτυχία.
Το Ισραήλ ενδέχεται να προσελκυστεί στην σύγκρουση μέσω συγκρούσεων με την Χεζμπολάχ, την σιιτική μαχητική ομάδα και πολιτικό κόμμα στο Λίβανο. Το Ιράν έχει τρομακτική επιρροή στην Χεζμπολάχ και θα μπορούσε ενδεχομένως να ωθήσει την ομάδα να επιτεθεί στο Ισραήλ χρησιμοποιώντας το οπλοστάσιό της των 130.000 ρουκετών [7] σε μια προσπάθεια να αυξηθεί το κόστος της σύγκρουσης για τις Ηνωμένες Πολιτείες και για έναν από τους πλησιέστερους συμμάχους τους.
Μια τέτοια επίθεση πιθανώς θα κατακλύσει το σύστημα πυραυλικής άμυνας Iron Dome του Ισραήλ, αφήνοντας τους Ισραηλινούς χωρίς άλλη επιλογή παρά να εισβάλλουν στα οχυρά της Χεζμπολάχ στο νότιο Λίβανο και ενδεχομένως στη νότια Συρία. Αυτό που άρχισε ως αψιμαχία μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν τώρα κατακλύζει ολόκληρη την περιοχή, επιβάλλοντας όχι μόνο καταστροφικές απώλειες στην ηγεσία και τον λαό του Ιράν, αλλά και σοβαρό κόστος αίματος και πλούτου για τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ισραήλ, τον Λίβανο, τις χώρες του Κόλπου και άλλους περιφερειακούς παράγοντες.
Ακόμη και όταν οι μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις σταματήσουν, η σύγκρουση δεν θα έχει τελειώσει. Οι πληρεξούσιοι των Ιρανών είναι δύσκολο να εξαλειφθούν μέσω συμβατικών τακτικών στο πεδίο της μάχης και θα στοχεύουν τις αμερικανικές δυνάμεις και τους συνεργάτες τους στη Μέση Ανατολή τα επόμενα χρόνια. Τα αεροπορικά χτυπήματα των ΗΠΑ θα καθυστερήσουν το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα για 18 μήνες έως τρία χρόνια.
Αλλά οι αεροπορικές επιδρομές δεν μπορούν να καταστρέψουν την επιστημονική τεχνογνωσία και η σύγκρουση μπορεί να ωθήσει το Ιράν να βάλει το πρόγραμμα ακόμα πιο βαθιά στην γη και να κατασκευάσει ένα πραγματικό πυρηνικό όπλο -έναν στόχο που έχει εμποδιστεί να επιτύχει μέχρι στιγμής.
Επιπλέον, ακόμη και αν οι Ηνωμένες Πολιτείες εισέλθουν στην διένεξη με την ελπίδα να αποδυναμώσουν στρατιωτικά το Ιράν, σύντομα θα αντιμετωπίσουν εκκλήσεις εγχωρίως και από την Ιερουσαλήμ, το Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι για να ανατρέψουν την Ισλαμική Δημοκρατία. Ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να σκοντάψουν στο είδος της επιχείρησης αλλαγής καθεστώτος που πραγματοποίησαν στο Ιράκ το 2003 και στην Λιβύη το 2011 -αλλά αυτή την φορά σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα.
Το Ιράν σήμερα έχει πληθυσμό 80 εκατομμυρίων, περισσότερο από τρεις φορές του Ιράκ στην αρχή του πολέμου με το Ιράκ. Η τοπογραφία της χώρας έχει πολύ περισσότερες προκλήσεις από ό, τι του Ιράκ. Το κόστος μιας εισβολής θα φθάσει με την πάροδο του χρόνου σε τρισεκατομμύρια δολάρια. Και εξετάστε για μια στιγμή τις αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις μιας κρίσης προσφύγων που θα προέρχονται από μια χώρα με πληθυσμό του μεγέθους του Αφγανιστάν, του Ιράκ και της Συρίας συνδυαστικά.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν αντίθετα να προσπαθήσουν να σχεδιάσουν την κατάρρευση της Ισλαμικής Δημοκρατίας χωρίς να εισβάλλουν, όπως προσπάθησαν στο Ιράκ την δεκαετία του 1990. Όμως, σε αντίθεση με πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής που έχουν γίνει πιο ασταθείς τα τελευταία χρόνια, το Ιράν δεν αποτελεί ένα τεχνητό δημιούργημα της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας, αλλά είναι ένας χιλιετής πολιτισμός, ο εθνικισμός του οποίου είναι βαθύς.
Οι Ιρανοί δεν είναι πιθανό να ανταποκριθούν σε έναν μεγάλο πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες κατηγορώντας την ηγεσία τους και προσπαθώντας να την ανατρέψουν. Ακόμα κι αν το έπρατταν, το πιο πιθανό αποτέλεσμα θα ήταν η μετάβαση από την διακυβέρνηση των κληρικών σε μια στρατιωτική δικτατορία με επικεφαλής το ισχυρό Σώμα της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς. Στην χειρότερη περίπτωση, η εσωτερική κατάρρευση θα οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο, όπως συνέβη με αρκετούς γείτονες του Ιράν, δημιουργώντας δυνητικά περιοχές καταφύγια για τρομοκράτες και τεράστιες ροές προσφύγων.
Ακόμη και αν δεν υπάρξουν τέτοια σενάρια της χειρότερης πιθανότητας (worst-case scenarios), οποιοσδήποτε πόλεμος με το Ιράν θα δεσμεύσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια ακόμη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή για τα επόμενα χρόνια. Ο πόλεμος και τα επακόλουθά του θα κοστίσουν πιθανώς εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια και δεν θα επιβαρύνουν μόνο τον Trump, αλλά και τους μελλοντικούς προέδρους των ΗΠΑ. Μια τέτοια δέσμευση θα σήμαινε το τέλος της υποτιθέμενης στροφής των Ηνωμένων Πολιτειών προς τον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων με την Ρωσία και την Κίνα.
Πιθανότατα, όλα τα μέρη καταλαβαίνουν αυτούς τους κινδύνους -και κυρίως η ιρανική κυβέρνηση, για την οποία ένας πόλεμος με τις Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν ιδιαίτερα καταστροφικός. Και για τον λόγο αυτό, και οι δύο πλευρές θα συνεχίσουν να προσπαθούν να αποφύγουν έναν πόλεμο.
Αλλά μερικές φορές ακόμη και πόλεμοι που δεν θέλει κανείς, εξακολουθούν να συμβαίνουν. Η διοίκηση του Τραμπ και η Ισλαμική Δημοκρατία θα πρέπει να βαδίσουν πολύ πιο προσεκτικά, αν δεν θέλουν να στείλουν τις χώρες τους σε μια επικίνδυνη και δαπανηρή περιδίνηση που θα ξεφύγει γρήγορα από τον έλεγχο.
*Διευθυντής του Προγράμματος Ασφαλείας της Μέσης Ανατολής στο CENTER FOR A NEW AMERICAN SECURITY
