Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) και οι επιπτώσεις της στην καθημερινότητα των πολιτών και στην λειτουργία του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης προκάλεσαν την διατύπωση ερωτηματικών ως προς τον ρόλο της παγκοσμιοποίησης στην δημιουργία και μεγιστοποίηση των διαφόρων προβλημάτων, που αντιμετωπίζει η παγκόσμια κοινότητα, από τις διαστάσεις της πανδημίας και τις διευρυνόμενες κοινωνικές ανισότητες μέχρι την κλιματική αλλαγή και τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Έχει δε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ότι η λύση των προβλημάτων αναζητείται κυρίως στην επιστροφή σε μοντέλα οργάνωσης των κοινωνιών, τα οποία λειτουργούσαν στο παρελθόν, όπως είναι σε χώρες της παγκόσμιας κοινότητας με εσωστρεφή εθνοκεντρικά οριοθετημένα κοινωνικά συστήματα (οικονομικό, εκπαιδευτικό κ.λ.π.), χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι παρενέργειες, που συνεπάγεται η ξαφνική αποστασιοποίηση από το πλέγμα ρυθμίσεων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών (π.χ. παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας, κάλυψη ενεργειακών αναγκών κ.λ.π.).
Ακόμη χειρότερη και αυτοκαταστροφική είναι η μη αναζήτηση και ανάλυση των αιτίων, που οδήγησαν την παγκόσμια δυναμική στα σύγχρονα αδιέξοδα και στις εσωτερικές αντιφάσεις της διαδρομής των κοινωνιών στο ισχύον μοντέλο παγκοσμιοποίησης, με στόχο την διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την υπέρβαση τους και την πραγματοποίηση από την παγκόσμια κοινότητα μιας βιώσιμης πορείας με ανάλογη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος.
Η ροή του χρόνου είναι πολύ γρήγορη και δεν επιτρέπει καθυστερήσεις στην λήψη λειτουργικών πλανητικής εμβέλειας πολιτικών αποφάσεων για την μετάβαση στην επόμενη φάση της παγκοσμιοποίησης και την μετατροπή της σε εργαλείο για την πραγμάτωση της ευημερίας των λαών χωρίς κοινωνικές ανισότητες σε βιώσιμες συνθήκες.
Ειδάλλως τα παγκοσμίων διαστάσεων προβλήματα, όπως είναι η Κλιματική Αλλαγή, οι μη λειτουργικές παρεμβάσεις του ανθρώπου στη φύση και η πρόκληση πανδημιών, η μη ισορροπημένη ανάπτυξη και ευημερία σε παγκόσμιο επίπεδο με αποτέλεσμα την φτώχεια και την πείνα, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες, θα προκαλέσουν πολύ μεγάλη ρευστότητα και αύξηση του βαθμού διακινδύνευσης στις κοινωνίες.
Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα για τους κινδύνους, που απειλούν το σύνολο των κοινωνιών του πλανήτη και επιβάλλουν την αντιμετώπιση τους από την παγκόσμια κοινότητα με υψηλό βαθμό συνεργασίας και κοινή δράση, είναι οι παρενέργειες της πανδημίας του κορωνοϊού σε σχέση με την μείωση της εκπομπής αερίων, τα οποία απειλούν το κλίμα και την βιωσιμότητα του μέλλοντος.
Σύμφωνα με την έρευνα Temporary reduction in daily global CO2 emissions during the COVID-19 forced confinement, η οποία δημοσιεύθηκε στις 19.5.2020 στο επιστημονικό περιοδικό Nature Climate Change, στις αρχές Απριλίου 2020 η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκε κατά 17% σε σύγκριση με την αντίστοιχη χρονική περίοδο το 2019, δηλαδή 100 εκατ. τόνοι λιγότερο.
Είναι τραγικό μεν αλλά αληθές, ότι η πανδημία και όχι η ανθρώπινη ελεύθερη βούληση επέβαλε σε πλανητικό επίπεδο στάσεις, οι οποίες συνέβαλαν στην μείωση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα, όπως είναι η επιβολή περιοριστικών μέτρων στις μετακινήσεις και στην οικονομική δραστηριότητα γενικότερα από την πλειοψηφία των χωρών.
Γι΄ αυτό επείγει η αναζήτηση και ανάλυση των αιτίων της αρνητικής λειτουργίας της παγκοσμιοποίησης. Κατ΄ αρχήν η συνεχής και με αυξανόμενη ταχύτητα διασύνδεση ατόμων, κοινωνικών ομάδων, θεσμών και κοινωνικών συστημάτων στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, όπως είναι η πολιτική, η οικονομία, ο πολιτισμός, η υγεία και άλλοι, δεν συνοδεύεται σε επαρκή βαθμό και με την έκφραση και πραγμάτωση του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος.
Αυτό γίνεται εμφανές με την συρρίκνωση της πολιτικής διαχείρισης της πραγματικότητας στις υπερεθνικές συνεργασίες και δραστηριότητες των κοινωνικών συστημάτων και ιδιαιτέρως του οικονομικού, με αποτέλεσμα την μονοδιάστατη κυριαρχία οικονομικών συμφερόντων χωρίς κοινωνική διάσταση.
Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται μεν η διεύρυνση της επιρροής των αγορών και των ορίων του κέρδους, αλλά δημιουργούνται μεγάλες κοινωνικές ανισορροπίες με αποτέλεσμα την συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής.
Ταυτοχρόνως αυξάνεται ο βαθμός διακινδύνευσης σε παγκόσμιο επίπεδο λόγω αδυναμίας ελέγχου των επιπτώσεων των επιλογών και αποφάσεων για την πορεία στο μέλλον, διότι διογκώνεται η πολυπλοκότητα σε μη διαχειρίσιμο βαθμό από το πολιτικό σύστημα, το οποίο έχει πολιτική νομιμοποίηση για παρεμβάσεις εντός των εθνικών ορίων αναφοράς του.
Ούτε και για τους απλούς πολίτες βέβαια είναι εύκολη η νοητική επεξεργασία και κατανόηση της πολύπλοκης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας, ώστε στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών να εκφράσουν το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον και να δρομολογήσουν διάλογο με το πολιτικό σύστημα.
Ένα άλλο αίτιο της μη λειτουργικότητας του ισχύοντος μοντέλου οργάνωσης της παγκοσμιοποίησης είναι η ισοπέδωση των πολιτισμικών ταυτοτήτων των κοινωνιών και η προώθηση σε πλανητικό επίπεδο ενός συστήματος αξιών με κυρίαρχο σημείο αναφοράς τον καταναλωτισμό και την ατομική ευημερία, που βασίζεται στην ανταγωνιστική λογική και στην οικονομική υπεροχή.
Η όσμωση των πολιτισμικών εκδοχών του πλανήτη και η παραγωγή κοινωνικών αξιών στο τοπικό επίπεδο και στις διεργασίες διαπολιτισμικής προσέγγισης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης δεν προωθούνται. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι η μη προσέγγιση των κοινωνιών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα και η κυριαρχία των αρνητικών στερεοτύπων, τα οποία διαμορφώθηκαν κατά την διάρκεια της ιστορικής διαδρομής της ανθρωπότητας.
Ακόμη και υπερεθνικά μορφώματα, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, υφίστανται τις επιπτώσεις των αρνητικών στερεοτύπων του ενός λαού για τον άλλο, που διαμορφώθηκαν στο παρελθόν. Γι’ αυτό και η αλληλεγγύη μεταξύ των λαών δεν οικοδομείται εύκολα.
Τέλος αρνητικό ρόλο στην διαμόρφωση θετικής γνώμης και στάσης στους πολίτες για την παγκοσμιοποίηση παίζει η συρρίκνωση της δημοκρατικής λειτουργίας, διότι η πολιτική τους έκφραση και στάση δεν βασίζεται στην ορθολογική ανάλυση της πραγματικότητας και στην συνειδητοποίηση των επιπτώσεων των επιλογών τους.
Γι΄ αυτό η πορεία της παγκοσμιοποίησης δεν ελέγχεται τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τις δομές της κοινωνίας πολιτών. Ιδιαιτέρως το πολιτικό σύστημα τοποθετείται εκ των υστέρων και λειτουργεί κυρίως νομιμοποιητικά σε σχέση με την δυναμική της εξέλιξης.
Αυτό πιστοποιείται και από την μη έγκαιρη λήψη μέτρων για την προστασία του κλίματος και την αποφυγή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και του φυσικού περιβάλλοντος.
Κάθε χρόνο χάνονται 10 εκατομμύρια εκτάρια δάσους από την γη σύμφωνα με την παγκόσμια έκθεση για τα δάση του έτους 2020 του Αγροτικού Οργανισμού και του προγράμματος για το κλίμα (UNEP) των Ηνωμένων Εθνών.
Είναι εμφανές, ότι η ταχύτητα των εξελίξεων δεν είναι μέχρι τώρα λειτουργικά διαχειρίσιμη τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τους πολίτες σε πλανητικό επίπεδο.
Τα σύγχρονα προβλήματα της παγκόσμιας κοινότητας μπορούν να αντιμετωπισθούν μόνο, αν οι κοινωνίες και η έκφραση τους στο πλαίσιο των διαφόρων τομέων δραστηριοποίησης τους (π.χ. πολιτικό, οικονομικό κ.λ.π.) αλλάξουν οπτική προσέγγισης και βίωσης της πραγματικότητας, με προέκταση την πραγματοποίηση ριζικών αλλαγών στον τρόπο ζωής και στην οικοδόμηση της παγκοσμιοποίησης.
Είναι αυτό εφικτό; Οι γενιές, που έρχονται, απαιτούν δικαίως την υλοποίηση των αναγκαίων αλλαγών. Η ζωή υπερβαίνει τον βιολογικό χρόνο του μεμονωμένου πολίτη ή την διάρκεια της θητείας μιας ή περισσοτέρων κυβερνήσεων και συμπορεύεται με την ιστορική διαδρομή της ανθρώπινης οντότητας.
