Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να ορισθεί ως η προϊούσα μείωση της σημασίας μίας εδαφικής βάσης εντός ορισμένων κρατικών συνόρων για οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις και δραστηριότητες.
Του Κώστα Χριστίδη*
Νομικού – Οικονομολόγου
Η “απο-εδαφοποίηση” αυτή οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην τεχνολογική πρόοδο, που συντελείται με καταιγιστικούς ρυθμούς. Οι εξελίξεις στις τηλεπικοινωνίες, την πληροφορική, τα μέσα μεταφοράς και σε πολλούς άλλους τομείς επιτρέπουν στους ανθρώπους να παρακολουθούν γεγονότα την στιγμή που συμβαίνουν σε κάποιο άλλο σημείο του πλανήτη, να αγοράζουν τα ίδια προϊόντα, να χρησιμοποιούν την πιστωτική τους κάρτα για να αποσύρουν χρήματα όπου και αν βρίσκονται.
Ταυτόχρονα, πολιτικές εξελίξεις, όπως η πτώση του κομμουνισμού που επέτρεψε την μετακίνηση του 1/3 περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς τις απαγορευτικές διαδικασίες του παρελθόντος, αλλά και πόλεμοι οφειλόμενοι σε οικονομικές, θρησκευτικές και άλλες διαμάχες, αλλάζουν την ταχύτητα και την έκταση μετακινήσεων ανθρώπων, κεφαλαίων και αγαθών, μειώνοντας σε μεγάλο βαθμό την σημασία των συνόρων.
Οι συγκλονιστικές αυτές εξελίξεις μεταβάλλουν άρδην, και διαρκώς, τα δεδομένα. Στην διαδρομή των αιώνων υπήρχαν πάντοτε πόλεμοι, αποικισμοί, εμπορικές ανταλλαγές, μεταναστευτικά κύματα που επηρέαζαν τους εμπλεκόμενους, σήμερα, όμως, δεν υπάρχει σημείο του πλανήτη που να μένει ανεπηρέαστο από τις εξελίξεις. Και, βεβαίως η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί κερδισμένους και χαμένους. Το άνοιγμα π.χ. της Κίνας στις διεθνείς αγορές, που εκφράζεται από την αύξηση της συμμετοχής της στο σύνολο των εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων από 2% το 1991 σε 20% το 2013, οδήγησε εκατοντάδες εκατομμυρίων Κινέζων σε θεαματική αύξηση του βιοτικού επιπέδου τους.
Τα οφέλη της Κίνας και άλλων χωρών (όπως: Ινδία, Βραζιλία, Νότιος Κορέα) μεταφράζονται σε συν και πλην για άλλους ανθρώπους απανταχού της γης. Στα συν περιλαμβάνονται τα οφέλη των καταναλωτών από νέα, αξιόπιστα και φθηνά προϊόντα, η ανάπτυξη καινοτομιών, η πραγματοποίηση επενδύσεων σε τόπους όπου υπάρχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα.
Στα πλην υπάγονται τα προβλήματα στις χώρες υποδοχής δυσανάλογα μεγάλου αριθμού μεταναστών: απώλεια θέσεων εργασίας, ανεπάρκεια υποδομών, ανεπιθύμητες επιπτώσεις στον τρόπο ζωής τοπικών κοινωνιών.
Είναι αναμφισβήτητο επιστημονικό και ιστορικό δεδομένο ότι τα οφέλη από την διευκόλυνση της μετακίνησης προσώπων, κεφαλαίων και αγαθών υπερβαίνουν συνολικά τα αντίστοιχα μειονεκτήματα. Αυτό, βεβαίως, δεν αποτελεί παρηγορία για τους ζημιούμενους από τις εξελίξεις, για τους οποίους ασφαλώς πρέπει να λαμβάνονται μέτρα στήριξης.
Ωστόσο τα μέτρα αυτά δεν μπορεί να είναι αύξηση του προστατευτισμού, κτίσιμο τειχών ή φρενάρισμα των τεχνολογικών εξελίξεων αλλά να έχουν την μορφή επανακατάρτισης, επιδότησης της απασχόλησης, διευκόλυνσης της κινητικότητας των εργαζομένων κατά κλάδο, τόπο, ωράριο κλπ.
Υπό τις συνθήκες αυτές η εκπαίδευση καθίσταται η πιο σημαντική επένδυση για κάθε άνθρωπο και κάθε κοινωνία, με στόχο την δημιουργία υπεύθυνων προσωπικοτήτων (και όχι … καταληψιών ή ισόβιων φοιτητών), ανάπτυξη κριτικού πνεύματος, χρήσιμων δεξιοτήτων και ικανότητα προσαρμογής στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες.