Στενεύουν δραματικά τα οικονομικά περιθώρια για την Τουρκία, καθώς η πανδημική κρίση έχει μειώσει σε επικίνδυνο σημείο τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας (TCMB). Το γεγονός ότι η οικονομία της Τουρκίας είναι σε μεγάλο βαθμό “δολλαριοποιημένη”, αναγκάζει τις Τράπεζες και τις επιχειρήσεις να έχουν πρόσβαση σε δολλάρια για να μπορέσει να διατηρηθεί η κανονικότητα στην οικονομική ζωή της χώρας.
Από τις αρχές του 2020 τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας μειώθηκαν κατά 11 δισεκατομμύρια δολλάρια στα 94,5 δις. Εάν όμως αφαιρεθούν τα απαιτούμενα κεφαλαιακά αποθέματα των τουρκικών Τραπεζών και λοιπές υποχρεώσεις της χώρας, τότε τα διαθέσιμα είναι μόνο 26,3 δις, εκ των οποίων τα 25,9 είναι δανεικά. Εάν δε συνυπολογιστούν τα υποχρεωτικά βραχυπρόθεσμα swaps που επέβαλλε η TCMB στα τέλη Μαρτίου, τότε το άθροισμα είναι αρνητικό, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg News.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι ανάμεσα στα κράτη των ανερχόμενων οικονομιών από την αρχή της πανδημικής κρίσης, η Τουρκία είχε από τις μικρότερες απώλειες στη συναλλαγματική ισοτιμίας της λίρας με το δολλάριο, αλλά είχε μακράν τη μεγαλύτερη απομείωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων από κάθε άλλη χώρα, φτάνοντας σε “κάψιμο” συναλλάγματος ίσο προς το 2,3% του ΑΕΠ της χώρας. Όπως ανέφερε ο επικεφαλής οικονομολόγος του IFF Ρόμπιν Μπρουκς, πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του “φόβου της διακύμανσης”. Πρόκειται για την οικονομική θεωρία που δημοσίευσαν το 2000 οι Γκιγιέρμο Κάλβο και Κάρμεν Ράινχαρτ για την τάση των αναδυομένων χωρών, που έχουν περάσει κάποια μεγάλη οικονομικο-νομισματική κρίση, να συνδέουν στενά τη συναλλαγματική ισοτιμία των νομισμάτων τους με το δολλάριο, φοβούμενες την ελεύθερη διακύμανση στις αγορές, αναφέρει το protothema, επικαλούμενο το kappanews.
Μπροστά πλέον στο ενδεχόμενο να βρεθεί η Τουρκία σε συναλλαγματική και τραπεζική κρίση, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν προσέφυγε και πάλι για βοήθεια στον φίλο του τον Ντόναλντ Τραμπ και ζήτησε δάνειο από τη Federal Reserve, υπό τη μορφή της συμφωνίας ανταλλαγής νομισμάτων (central bank currency swap). Η επικοινωνία των δυο ηγετών έγινε στις 31 Μαρτίου αλλά δεν έχει γίνει γνωστό αν και σε ποιό βαθμό ο Αμερικανός Πρόεδρος διαβίβασε το τουρκικό αίτημα προς την κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ.
Τα currency swap μεταξύ κεντρικών Τραπεζών είναι μια πρακτική που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον κατά τη διάρκεια της χρηματοοικονομικής κρίσης το 2008~09 και αποτελεί ένα εργαλείο διατήρησης της ρευστότητας σε δολλάρια και ευρώ των βασικών οικονομιών του πλανήτη. Το currency swap είναι μια εξαιρετικά συμφέρουσα μορφή ρευστότητας σε δολλάριο για τις αναδυόμενες οικονομίες, διότι ο δανεισμός από τη Fed και η αποπληρωμή γίνεται στην ίδια συναλλαγματική ισοτιμία ανεξάρτητα από το αν το νόμισμα της αντισυμβαλλόμενης Κεντρικής Τράπεζας υποτιμήθηκε στο μεταξύ, και το αντίτιμο είναι απλά ένα πολύ χαμηλό επιτόκιο. Η Fed όμως είναι φειδωλή ως προς σε ποιές χώρες ανοίγει currency swap, καθώς θα πρέπει η αντισυμβαλλόμενη Κεντρική Τράπεζα να λειτουργεί με βάση συγκεκριμένους όρους και κανόνες ανεξαρτησίας και διαφάνειας.
Και ενώ αυτές οι πιστωτικές γραμμές είχαν ατονίσει τα τελευταία χρόνια καθώς η ρευστότητα των διεθνών νομισμάτων είχε σε μεγάλο βαθμό ισορροπήσει, η πανδημική κρίση προκάλεσε μια πολύ έντονη τάση καταφυγής στο δολλάριο και φυγής από νομίσματα των αναδυομένων χωρών. Στις 15 Μαρτίου η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η Fed και οι Κεντρικές Τράπεζες της Βρετανίας, της Ιαπωνίας, του Καναδά και της Ελβετίας συμφώνησαν στην ενεργοποίηση νέων currency swap μεταξύ τους. Στις 19 Μαρτίου η Fed επέκτεινε το πρόγραμμα των currency swap ανοίγοντας σχετικές πιστώσεις με τις Κεντρικές Τράπεζες της Αυστραλίας, της Βραζιλίας, της Δανίας, της Νότιας Κορέας, του Μεξικού, της Νέας Ζηλανδίας, της Νορβηγίας, της Σιγκαπούρης και της Σουηδίας.
Στις 31 Μαρτίου δε η Fed έδωσε τη δυνατότητα πρακτικά σε κάθε χώρα να δανειστεί δολλάρια από τη Fed της Νέας Υόρκης ενεχυριάζοντας ομόλογα και έντοκα γραμμάτια του αμερικανικού δημοσίου. Είναι όμως άλλο να δανειστεί δολλάρια μια χώρα με ενέχυρο αμερικανικά ομόλογα και εντελώς άλλο να δανειστεί με ενέχυρο απλά το εθνικό της νόμισμα. Η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ κάνει αυτές τις νομισματικές εξυπηρετήσεις ρευστότητας για τρεις κυρίως λόγους. Πρώτον, για να στηρίξει το καθεστώς του δολλαρίου ως παγκόσμιο αποθετικό νόμισμα και βασικό νόμισμα για παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές, δεύτερον για να στηρίξει το διακρατικό εμπόριο των ΗΠΑ με τρίτες χώρες και τρίτον για να μην αυξηθεί η διεθνής ισοτιμία του δολλαρίου. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Fed της Νέας Υόρκης, στις 9 Απριλίου τα μεγαλύτερα ποσά σε δολλάρια είχαν δανειστεί η Ιαπωνία με 193,3 δις και η ΕΚΤ με 140,6 δις, ενώ από τις αναδυόμενες οικονομίες σημαντικά ποσά είχαν αντλήσει η Νότια Κορέα με 12,3 δις, το Μεξικό με 6,6 δις και η Σιγκαπούρη με 4,7 δις.
Για την Τουρκία, ένα currency swap θα ήταν η ιδανική λύση στην επικείμενη συναλλαγματική στενότητα, καθώς απλά θα κατέθετε τουρκικές λίρες ως ενέχυρο στη Fed και θα εισέπραττε τοις μετρητοίς φρέσκα δολλάρια με χαμηλό επιτικόκιο. Σύμφωνα όμως με πηγή του Kappa News στην Ουάσιγκτον, η Fed είναι διστακτική στο να εντάξει την Τουρκία στην ελίτ κατηγορία των χωρών των αναδυομένων οικονομιών με τις οποίες έχει συμφωνίες currency swap, καθώς υπάρχει η δικαιολογημένη ανησυχία ότι η TCMB θα χρησιμοποιήσει τη δολλαριακή ρευστότητα από τη Fed για να στηρίξει τεχνητά την ισοτιμία της τουρκικής λίρας έναντι του δολλαρίου, παρά για να ενισχύσει τη ρευστότητα των τουρκικών Τραπεζών και των τουρκικών επιχειρήσεων.
Υπάρχει βέβαια και ο παράγοντας των πιέσεων που μπορεί να ασκήσει ο Λευκός Οίκος στη Fed για να γίνει το χατήρι του Ερντογάν και να του δοθεί μια σανίδα σωτηρίας, η οποία θα του επιτρέψει να μην στραφεί στη μισητή -και ολέθρια για το πολιτικό του πρεστίζ- λύση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Οι συζητήσεις πάντως της Άγκυρας με το Ταμείο έχουν ήδη αρχίσει, έστω και σε υπηρεσιακό επίπεδο, αν και δεν έχει ακόμη υποβληθεί επίσημο αίτημα από την Τουρκία για την παροχή δανείου. Προφανώς, όπως κάνει σχεδόν πάντα, ο Ερντογάν θα εξαντλήσει όλα τα χρονικά περιθώρια αναμένοντας τη σωτηρία από τη Fed προτού προβεί στην ταπεινωτική για εκείνον κίνηση του αιτήματος προς το ΔΝΤ. Οι άλλες δυνατότητες που έχει φαίνεται να εξαντλούνται, αφού το Κατάρ δεν φαίνεται είτε διατεθειμένο είτε σε δυνατότητα να αυξήσει κατά πολύ την ανοικτή πιστωτική γραμμή που έχει ανοίξει στην Τουρκία και που σήμερα βρίσκεται στα 5 δις, ενώ η Κίνα έχει ένα currency swap με την TCMB ύψους 1 δις δολλαρίων και δεν φαίνεται διατεθειμένη να το αυξήσει πολύ περισσότερο. Όσο για τη Ρωσία, ούτε λόγος να γίνεται, καθώς η Μόσχα προσπαθεί να βρει τρόπους να καλύψει το μεγάλο δημοσιονομικό κενό που δημιουργείται στον κρατικό της προϋπολογισμό από τη μεγάλη πτώση της τιμής του αργού πετρελαίου.
Εν τω μεταξύ όμως η εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία επιδεινώνεται καθημερινά, ενώ η ξαφνική απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης την Παρασκευή να επιβάλλει 48ωρη απαγόρευση κυκλοφορίας σε 31 επαρχίες οδήγησε πολλούς πολίτες σε αγορές πανικού στα καταστήματα τροφίμων και σε ορισμένες περιπτώσεις και σε σκηνές χάους, οι οποίες επιτείνουν την ανασφάλεια των Τούρκων πολιτών και μεγαλώνουν την πίεση προς τον Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν.
