Η πανδημία του κορωνοϊού (Covid-19) εκτός από οδυνηρές επιπτώσεις στον τρόπο ζωής και στην οικονομική δραστηριότητα των κοινωνιών έχει και άλλες παρενέργειες, που άπτονται του τρόπου σκέψης των πολιτών τόσο ως ατομικών όσο και ως συλλογικών υποκειμένων και της κατεύθυνσης της δυναμικής της εξέλιξης.
Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Ταυτοχρόνως λειτουργεί ως καταλύτης για την ανάπτυξη προβληματισμού σε σχέση με την διαχείριση των παγκόσμιας εμβέλειας προβλημάτων και τις αντοχές του ισχύοντος μοντέλου οργάνωσης των κοινωνιών είτε ως εθνικών μορφωμάτων είτε ως παγκόσμιας κοινότητας.
Η εξέλιξη στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης ουσιαστικά έχει μετατρέψει τις επιμέρους κοινωνίες και την κρατική τους έκφραση σε παραμέτρους της συνολικής δυναμικής, που αναπτύσσεται σε πλανητικό επίπεδο.
Γι΄ αυτό και η διαχείριση της επιβάλλει από το ένα μέρος την παγκόσμια συνεργασία με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και ανάλογων διαστάσεων οπτική διακυβέρνησης στο εθνικό πεδίο και από το άλλο την επανεξέταση της σύγχρονης ανθρώπινης λειτουργίας ως προς την βιωσιμότητα της πραγματικότητας, που διαμορφώνει όχι μόνο για τον άνθρωπο αλλά και για το φυσικό περιβάλλον.
Οι πλανητικές διαστάσεις και επιπτώσεις της πανδημίας παραπέμπουν επίσης σε πολλά άλλα ανάλογης εμβέλειας αλληλοεξαρτώμενα προβλήματα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, η συρρίκνωση των αποθεμάτων νερού, η εξαφάνιση πολλών ειδών ζώων, η αναντιστοιχία του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και των κοινωνικών αξιών με την βιωσιμότητα της πορείας προς το μέλλον.
Επειδή η ταχύτητα της εξέλιξης συνεχώς αυξάνεται και η διαχείριση της γίνεται όλο και πιο δύσκολη, διότι η λήψη των αποφάσεων στο πολιτικό πεδίο δεν γίνεται σε λειτουργικό χρόνο, αλλά έπεται των εξελίξεων (π.χ. πανδημία κορωνοϊού, κλιματική αλλαγή κ.λ.π.) και συνήθως αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις τους, πρέπει να επιταχυνθεί η προσαρμογή των κοινωνιών και των συστημάτων, που τις συνθέτουν (π.χ. πολιτικό, οικονομικό, εκπαιδευτικό, υγείας κ.λ.π.) στις νέες απαιτήσεις της πραγματικότητας στην δυναμική προβολή της στο μέλλον.
Γι΄ αυτό η πανδημία του κορωνοϊού θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ευκαιρία για την δρομολόγηση της μετάβασης στην επόμενη φάση της ιστορικής διαδρομής της ανθρώπινης οντότητας, η οποία θα είναι βιώσιμη, αν προηγηθούν οι αναγκαίες παγκόσμιας εμβέλειας οργανωτικές αλλαγές και αντιμετωπισθούν οι πλανητικών διαστάσεων ανισορροπίες.
Βασική δομικού χαρακτήρα αλλαγή στο σύγχρονο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης είναι η πλήρης αποστασιοποίηση από την λογική της εργαλειοποίησης του ανθρώπου, η οποία υπηρετεί την λειτουργικότητα των κοινωνικών συστημάτων και την οικονομική τους απόδοση, χωρίς όμως να διασφαλίζεται τόσο η βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και των οικοσυστημάτων όσο και η ουσιαστική δημοκρατική λειτουργία των κοινωνιών και η έκφραση και πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο υπερβολικός καταναλωτισμός, στο πλαίσιο του οποίου η αγορά και κατανάλωση προϊόντων κινείται πέρα από τα όρια των αναγκών του ανθρώπου.
Γι΄ αυτό η ζήτηση ενεργοποιείται με τεχνητό τρόπο (διαφήμιση) και την διοχέτευση προτύπων, τα οποία διαμορφώνουν το αξιακό πλαίσιο των κοινωνιών με σημείο αναφοράς την καταναλωτική λογική της κοινωνίας του θεάματος. Αυτά προσδίδουν στους πολίτες την ατομική τους, ταυτότητα“ και το κοινωνικό στάτους.
Ταυτοχρόνως ο καταναλωτισμός συνδέεται και με την πραγμάτωση της ατομικής ελευθερίας.
Όποιος, υποτίθεται, μπορεί να καλύπτει περισσότερες από τις τεχνητά διαμορφωνόμενες ανάγκες μέσω των διοχετευόμενων προτύπων, «βιώνει» σε πολλά επίπεδα την ελευθερία του, ανεξάρτητα από τον τρόπο πρόσδωσης περιεχομένου στην ελεύθερη βούληση του.
Στις σύγχρονες καταναλωτικές κοινωνίες η ελεύθερη βούληση δεν είναι αποτέλεσμα διαλόγου και κριτικής προσέγγισης και ανάλυσης της πραγματικότητας, τόσο της βιωνόμενης στο ατομικό πεδίο όσο και της κοινωνικής στο εθνικό, ευρωπαϊκό και πλανητικό πεδίο.
Βέβαια η εξάρτηση του οικονομικού συστήματος από την κατανάλωση, τον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, την τουριστική κινητικότητα και το αντίστοιχων διαστάσεων εμπόριο (εισαγωγές-εξαγωγές προϊόντων) κάνει τις κοινωνίες περισσότερο ευάλωτες σε παγκοσμίων διαστάσεων προβλήματα, όπως είναι η πανδημία του κορωνοϊού και απειλεί την υλική τους ευημερία.
Ταυτοχρόνως η αναγωγή του οικονομικού συστήματος και του καταναλωτισμού σε βασικούς συντελεστές της ζωής των ανθρώπων και η μετατροπή τους σε εργαλεία δεν λαμβάνουν υπόψη άλλες σημαντικές παραμέτρους για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας, όπως είναι το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα.
Συγκεκριμένα η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας οδηγεί στην εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, στην αύξηση της θερμοκρασίας και τελικά στην κλιματική αλλαγή.
Σύμφωνα με την έρευνα „Future of the human climate niche“ (Marten Scheffer, Chi Xu, Timothy A. Kohler, Timothy M. Lenton, Jens-Christian Svenning) του πανεπιστημίου του Wageningen στην Ολλανδία, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Proceedings στις 4.5.2020, το 2070, δηλαδή σε 50 χρόνια, 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα υποφέρουν από την πολύ υψηλή θερμοκρασία, εάν δεν μειωθεί η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου.
Οι άνθρωποι τότε θα κατοικούν σε περιοχές, που ο μέσος ετήσιος όρος της θερμοκρασίας θα είναι 29 βαθμοί Κελσίου. Σήμερα μόνο το 0,8% της έκτασης της παγκόσμιας επιφάνειας έχει μέσο όρο θερμοκρασίας 29 βαθμούς.
Το 2070 θα είναι το 19% και θα πληγούν περισσότερο περιοχές στη Νότια Αμερική, στην Αφρική, στην Ινδία, στην Νοτιοανατολική Ασία και στην Βόρεια Αυστραλία. Αυτό θα δρομολογήσει μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών πολύ μεγαλύτερες από αυτές, που πραγματοποιούνται τώρα.
Δεν είναι όμως μόνο η βασιζόμενη σε ορυκτά καύσιμα ενέργεια, που συμβάλλει στην κλιματική κρίση και τις επιπτώσεις της. Το ίδιο αρνητικές παρενέργειες στην ζωή του ανθρώπου έχει επίσης η ρύπανση και η καταστροφή του περιβάλλοντος.
Η τυποποίηση της διάθεσης των προϊόντων και η δημιουργία των μεγάλων σούπερ-μάρκετ στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες των μεγάλων αστικών κέντρων για την μείωση του εργασιακού κόστους και την αύξηση του κέρδους οδηγεί στην παραγωγή τεράστιων ποσοτήτων πλαστικών αποβλήτων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία των ανθρώπων και των διαφόρων ειδών ζώων με τα πλαστικά μικροσωματίδια.
Ειδικά οι άνθρωποι είτε τα εισπνέουν είτε τα εισάγουν στον οργανισμό τους μέσω της τροφικής αλυσίδας.
Επίσης η καταστροφή των δασών διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση και άλλων πανδημιών. Το τεκμηριώνουν τα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών, όπως είναι αυτή του Biobank Research Centre στο Manaus στη Βραζιλία, στο πλαίσιο της οποίας η ερευνήτρια Alessandra Nava επισημαίνει, με την αποψίλωση των δασών ανοίγουμε μια πόρτα“ για την εκδήλωση πανδημιών.
Στην Βραζιλία η παρουσία ιών σε νυχτερίδες κοντά σε αποψιλωμένα δάση διαπιστώνεται σε ποσοστό 9,3%, ενώ σε νυχτερίδες, που ζουν σε άγρια περιβάλλοντα, το ποσοστό είναι μόνο 3,7% (The Guardian, Promiscuous treatment of nature will lead to more pandemics, 7.5.2020).
Ενώ τα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα διαμορφώνουν ένα πολύ αρνητικό πλαίσιο, το οποίο βιώνεται σταδιακά σε βάθος χρόνου και δημιουργεί αυταπάτες με την συνεχή μεταφορά, του σημείου μηδέν“, ως προς την εμφάνιση των καταστροφικών επιπτώσεων, στο απώτερο μέλλον από τα μεμονωμένα άτομα, τα οποία λειτουργούν με σημείο αναφοράς την διάρκεια του βιολογικού τους χρόνου, η πανδημία του κορωνοϊού έχει άμεσα αποτελέσματα στις συνθήκες ζωής.
Δεν απειλεί μόνο την υγεία και γενικότερα την ζωή των ανθρώπων, αλλά επηρεάζει αρνητικά το σύνολο των συστημάτων, που συνθέτουν το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης (από το οικονομικό και το εργασιακό μέχρι το εκπαιδευτικό), ενώ παράλληλα δημιουργεί αρκετές ανισορροπίες στην ανθρώπινη λειτουργία στο πλαίσιο της διεκπεραίωσης των κοινωνικών ρόλων (π.χ. αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας) και στην ατομική ψυχολογική κατάσταση.
Αυτή η γενικευμένη διαταραχή, που προκαλείται από την πανδημία, θα μπορούσε να αποτελέσει το έναυσμα για την ανάπτυξη ευρύτερου προβληματισμού τόσο στους πολίτες ως ατομικά ή συλλογικά υποκείμενα (δομές της κοινωνίας πολιτών) όσο και στο πολιτικό σύστημα για την προοπτική του μέλλοντος, εάν δεν επιλυθούν τα παγκόσμιας εμβέλειας προβλήματα και οι δομικές ανισορροπίες του σύγχρονου μοντέλου οργάνωσης των μαζοποιημένων κοινωνιών, σε συνδυασμό με την ανάγκη οικοδόμησης ενός ηθικού αξιακού πλαισίου, το οποίο υπηρετεί το ανθρώπινο συμφέρον και την βιωσιμότητα του φυσικού περιβάλλοντος.
Η παγκόσμια κοινότητα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της άμεσα. Τα χρονικά περιθώρια είναι οριακά.
