Η Ευρώπη σε υπαρξιακή κρίση
Οι σκεπτικοί του κοινού ευρωπαϊκού εγχειρήματος, πόσο μάλλον οι αρνητές του, δεν ψιθυρίζουν πλέον, αλλά το διακηρύσσουν ευθέως. και μεγαλόφωνα: η Ευρώπη και το σχέδιο της για ολοκλήρωση, αυτή τη φορά δεν πετυχαίνει.
Οι εσωτερικές ρωγμές βαθαίνουν και διευρύνονται, οι δε φυγόκεντρες δυνάμεις της, δεν φαίνεται να είναι αναστρέψιμες. είναι ζήτημα χρόνου η κατάρρευση του κοινού οικοδομήματος.
Του Σταύρου Χρ. Τσέτση, Δρ. ΕΜΠ
Η εμμονή και επιβαλλόμενη πολιτική αυστηρής, μονομερούς και σε βάθος χρόνου λιτότητας, στη ζώνη ευρώ κυρίως –ως απάντηση στην ανάγκη εξυγίανσης ενός κλυδωνιζόμενου παγκόσμιου οικονομικού συστήματος- ήδη από το γύρισμα της δεκαετίας, ήταν η αρχή.
Ακολούθησαν στα μέσα της τρέχουσας, μαζικές και ανεξέλεγκτες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές στους κόλπους της Γηραιάς Ηπείρου, οι οποίες άγγιξαν εθνικές και ευρωπαϊκές ευαισθησίες –την ίδια την ταυτότητά της.
Τα ανωτέρω, συνεχίζουν να ερμηνεύονται από ένα μέρος της κοινής ευρωπαϊκής γνώμης και να καταγράφονται πολιτικά με αυξανόμενες τάσεις, ως παράγωγα μιας αναποτελεσματικής Ευρώπης, που ξέφυγε από τον προορισμό και τους ιδρυτικούς της στόχους. Και διερωτάται ή αφήνεται να αιωρείται, εάν μία Ενωμένη Ευρώπη έχει πλέον νόημα. Εάν η αποστολή της ως κοινού χώρου ασφάλειας, ευημερίας και συμφιλίωσης εξετράπη. και συνεχίζει να διολισθαίνει σε ένα άνευρο, εξόχως συγκεντρωτικό και απόμακρο γραφειοκρατικό μόρφωμα –με ισχυρά αντανακλαστικά αυτοσυντήρησης-, που ολοένα και περισσότερο απομακρύνεται από την Ευρωπαϊκή Ιδέα. αυτή τη μεγαλειώδη σύλληψη, την οποία κλήθηκε να υπηρετήσει.
Με τους πολέμιούς της να θεωρούν το Brexit, ως την κορυφή του παγόβουνου –ή και ως προάγγελο των μελλοντικών εξελίξεων στην ΕΕ.
Η όλη θεματική, συνδέεται άμεσα με κρίσιμα ερωτήματα: Γιατί μία ενωμένη Ευρώπη μεταπολεμικά. ποιός, συνεχίζει, να ωφελείται. «τις πταίει» για τους σημερινούς κλυδωνισμούς και την εσωστρέφεια. για τις υπαρκτές της αδυναμίες, ακόμη και στρεβλώσεις. Και κυρίως έχει νόημα σήμερα η Ευρώπη και ποιο. και εάν ναι, ποια η κατάλληλη μορφή της ΕΕ –και ποιος θα είναι ο «επισπεύδων» των αναγκαίων αλλαγών;
Η Ευρώπη, για ακόμη μία φορά, σε μία συγκυρία ιδιαίτερα κρίσιμη, αναζητά τον εαυτόν της. Άλλωστε αυτή δεν ήταν η μοίρα της; Να επινοεί και να ανοίγει νέους δρόμους, κυρίως, αν όχι μόνον, εν μέσω και μετά από κρίσεις.
Η Ευρώπη «Ιανός»: Μεταξύ «Φιλότητας» και «Νείκους» ή η συμφιλίωση ως διακύδευμα
Λονδίνο, Παρίσι, Βαρσοβία: μία σύγκριση φωτογραφιών των ερειπίων των πρωτευουσών αυτών, μετά τις στάχτες και τις θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και τωρινών γεμάτων παλμό και ζωή απεικονίσεων, δύσκολα θα μπορούσε να καταδείξει καλύτερα την μεταπολεμική αναγκαιότητα της συγκρότησης μιας κοινής Ευρώπης και της δύναμης της συνεργασίας μεταξύ των λαών της. (Ειδικότερα δε στην περίπτωση της Πολωνίας, τη βούληση του λαού της, να ανοικοδομήσει πιστά τη Βαρσοβία, «όπως ήταν και όπου ήταν», βασισμένη ακόμη και σε πίνακες του ενετού ζωγράφου Bernardo Bellotto).
Η Ευρώπη θωρακίστηκε από το φάσμα του ολοκληρωτισμού και μιας επιστροφής στο σκοτάδι του πρόσφατου παρελθόντος της. Παρέμεινε ή ορθότερα αναδείχτηκε εκ νέου, ως ισχυρή παρουσία σε κοινό υπόστρωμα -δίχως μνησικακίες και με γενναιοδωρία- στην καρδιά του Δυτικού κόσμου. αναπτυσσόμενη συνεχώς, με ευημερία και ασφάλεια.
Η συμφιλίωση επετεύχθη. Παρ’ ότι, όπως επεσήμαινε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, η Ευρώπη «δεν είναι διόλου αθώα. Είναι ίσως πιο αμαρτωλή και πιο πολύ δεμένη με τη γενιά του Κάιν, απ’ όλες τις άλλες ηπείρους».
Κάποιοι από τις νεότερες γενεές, οι οποίοι δεν βίωσαν παρά τη θαλπωρή ενός κοινού δρόμου, δεν φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει ότι η Γηραιά Ήπειρος, στη μακρόχρονη ιστορία της, κινήθηκε μεταξύ της «Φιλότητος», της Ειρήνης, που έδωσε τη μεγαληγορία του πνεύματος και των επιτευγμάτων. και του «Νείκους», του Μίσους, των μαύρων σελίδων της πορείας της και τη συνεπακόλουθη οπισθοδρόμηση –ακόμη και τον όλεθρο.
Η Ευρώπη θεμελιώνεται στις αρχές της
Η Ευρώπη είναι πρωτίστως μία πολιτισμική οντότητα, ένας «τρόπος» βίωσης αξιών, δύσκολα εγγράψιμη, μόνον, σε ένα αυστηρά γεωγραφικό χώρο. Ένα είδος «συστήματος» κατά τον Paul Valery, «διαμορφωμένου από μία ποικιλομορφία και από έναν ιδιαίτερα ευνοημένο τόπο.σφυρηλατημένη τελικά, από μιας μοναδικής ποικιλίας και ζωντάνιας ιστορία». Θεμελιωμένη στο πανάρχαιο μάθημα του Ελληνικού Λόγου, της Αρετής, του Μέτρου, στη συμβολή και μετάδοση της Ρώμης, στο μήνυμα της φιλευσπλαχνίας του Ευαγγελίου- συνιστά τη βάση του Δυτικού κόσμου.
Ασφαλώς οι διαφοροποιήσεις της πρόσληψης στους λαούς της, υπαρκτές, που ενίοτε δεν αφίστανται σημασίας και συμβολισμού: ενδεικτικά, η λογική του Αριστοτελικού συστήματος, επιδιώκει «το ορθώς διανοείσθε διά το ορθώς κοινωνείν» -το ratio, στον άλλο «τρόπο» ερμηνεύεται, μάλλον ως χρηστικό εργαλείο του ατόμου. με αποκλίσεις επίσης η οντολογία της χριστιανικής ερμηνείας του υπερβατικού.
Συνιστούν ωστόσο αναντίρρητα, ένα κοινό υπόβαθρο και τον πλούτο της ποικιλομορφίας της- «ώστε να προσφέρει τις πιο διαφορετικές καλλιέργειες και τα πιο ανομοιόμορφα εδάφη» (Valery). απ’ όπου οι αρχές της και οι πιο υψηλές οικουμενικές αξίες, οι οποίες εμπεριέχονται στις έννοιες: Ειρήνη, Δημοκρατία, Ελευθερία, Ισονομία, Δημιουργία, Πρόοδος, Συνοχή, Συνεργασία, Αλληλεγγύη, Ανεκτικότητα. Αυτές συγκροτούν και την ταυτότητά της. Με όρους της πρόσφατης επικαιρότητας, όπως εκφράστηκαν από τον Jean Claude Junker, «Ευρώπη είναι τα παιδιά της Κω, που φέρνουν «σάντουιτς» στους Σύριους, αυτοί που χειροκροτούν στη άφιξη τους, στον σταθμό του Μονάχου». σε μία «ακανόνιστη χαρτογραφία»: όπως έγραψε το 1932 ο Stefan Zweig, «σε κανέναν δεν απαγορεύεται να συντάσσει ο ίδιος από σήμερα την ταυτότητά του ως Ευρωπαίος, να λέγεται πολίτης της Ευρώπης και, παρά τα σύνορα, να θεωρείται αδελφικά ως ενότητα τον πολλαπλό μας κόσμο».
Η ΕΕ σε μεταλλαγή ή το σύνδρομο ηγεμονισμού
Με την πτώση του τείχους του Βερολίνου, τον Νοέμβριο του 1989 και την «επανασυγκόλληση» του Χάρτη της Ευρώπης, Δυτικής και αποκαλούμενης Ανατολικής- οι μετέπειτα εξελίξεις -ιδίως η διεύρυνση της Ένωσης, με τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (και της Κύπρου)-, διατάραξαν δραματικά τις έως τότε ενδοευρωπαϊκές ισορροπίες. με το Βερολίνο να πρωταγωνιστεί στη λήψη κοινοτικών αποφάσεων και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς να υποχωρούν, πρωτίστως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. στη βάση της λεγόμενης –και επινοημένης- «διακυβερνητικής μεθόδου», του Συμβουλίου, όπου το ίδιο, χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις κατισχύει, αν όχι, όπως στην περίπτωση του αμφισβητούμενου ως θεσμική υπόσταση Eurogroup, να υπαγορεύει.
Οι συναινετικές διαδικασίες, που έως τότε αποτέλεσαν την κυρίαρχη πρακτική, κλείνουν. εξέλιξη ουδόλως ανεξάρτητη από την άνοδο, όχι μόνον του ευρωσκεπτικισμού, αλλά και της ευρωάρνησης, ουσιαστικά με την απαρχή της κρίσης, με «φερόμενους ως δημοσιονομικά ενάρετους», να συμπεριφέρονται με όρους επιβολής.
Και ενώ το κοινό νόμισμα, όφειλε να ενώνει, αυτός άλλωστε ήταν (και) ο λόγος της εισαγωγής του και να ωφελεί το σύνολο –και ουδόλως να υπηρετεί μία μορφή νέο. αποικιακής λογικής- κατέληξε να έχει το χαρακτήρα απροκάλυπτης κατίσχυσης.
Η εξόχως «ανοίκεια» στάση του Eurogroup, των υπουργών οικονομικών των χωρών που συμμετέχουν στο Ευρώ, έναντι των δημοσιονομικά «έκπτωτων» μελών –πρωτίστως προς την Ελλάδα, εταίρος αναμφισβήτητα με επίμονες, χρόνιες και δομικές παθογένειες- θα καταγραφεί ως η πρώτη «ρωγμή» στο ευρωπαϊκό σχέδιο και λιγότερο ως πρόγραμμα διάσωσης, σε μία όντως δυσχερέστατη κατάσταση, για την οποία οι τείνοντες τον «εισαγγελικό δάκτυλο», ουδόλως ήταν αμέτοχοι.
Η γραφίδα της Ευρωπαϊκής ιστορίας, νηφάλια, θα αναδείξει δίχως άλλο, ευθύνες, γενικότερες στοχεύσεις και ρόλους.
Ακολουθεί μία αμφιλεγόμενη στάση του Βερολίνου στο μαζικό προσφυγικό/ μεταναστευτικό κύμα, που δεν επηρεάζει μόνο τις χώρες κύριας υποδοχής –Ιταλία, Ελλάδα, Μάλτα- αλλά και τα πλέον ευημερούντα κράτη- προκαλώντας ένα δεύτερο σοβαρό ρήγμα.
Ακόμη και πρωτεργάτες της ενοποιητικής ώθησης, όπως ο Giscard d’ Estaing, δηλώνουν ευθέως, ότι «η Ευρώπη έχει φθάσει τα όρια ικανότητας να υποδέχονται άλλο μεταναστευτικό κύμα».
Τόσο το προσφυγικό, που έρχεται να προστεθεί πάνω σε χρόνια ανοιχτά ζητήματα ενσωμάτωσης μεταναστών σε (πρώην) αποικιακές χώρες της ΕΕ, όσο και η δεκαετία οικονομικής αστάθειας –συνθλιπτικής συρρίκνωσης για το Νότο και δραματική για την Ελλάδα- προκαλούν αμφισβητήσεις, για την ίδια την Ένωση. οι οποίες «χρεώνονται» (και) στις χώρες του σκληρού πυρήνα της ΟΝΕ, με τη μεγαλύτερη συμβολή στον κοινοτικό προσανατολισμό, οι (αυτό) αποκαλούμενες και ως «ενάρετες». (Για δε τις τελευταίες είναι οι ίδιοι οι «Νότιοι», υπεύθυνοι για «τα παθήματά τους»).
Οι λογικές επιβολής, νομοτελειακά, οδηγούν στην ανάδειξη των διαφορών μεταξύ των εταίρων, αντί της προσήλωσης στις κοινές αξίες και στη συνεπακόλουθη όξυνση των εθνικών αντιθέσεων και στη διάβρωση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης τους. Αλλά και αντανακλαστικά, σε ομαδοποιήσεις.
Η Ευρώπη εισέρχεται σε «Σκηνικό Τραγωδίας: η «Ύβρις του ηγεμονισμού» -προδικάζει τη «Νέμεση» της διάρρηξης της (Τσέτσης, Μάιος 2015).
Η δυσαρέσκεια της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης προς τους «Ευρωπαίους» και τους πρωταγωνιστές του Συμβουλίου, αποτυπώνεται στους δείκτες του ευρωβαρόμετρου και κυρίως, στα εκλογικά αποτελέσματα, με κόμματα με αντιευρωπαϊκό πρόσημο, να σημειώνουν εντυπωσιακή άνοδο.
Η έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ, προκαλεί σοκ.
Αλλά η «Ύβρις» -η οποία κατά τον Ηράκλειτο, «θα πρέπει κανείς να τη σβήνει πιο πολύ από την πυρκαγιά»- δεν εκλαμβάνεται ως τέτοια. Ούτε ως απαρχή ανασύνταξης, μετά από αυτοκριτική , των δυνάμεων εκείνων που θέλουν την Ευρώπη. η δε αστάθεια αυξάνεται, αυτή τη φορά από την Κεντρική Ευρώπη.
Η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού σε Ουάσιγκτον και Παρίσι –φαινομενικά (μόνον) χωρίς αναλογίες- φαίνεται να αναπροσανατολίζει τη ροή των εξελίξεων.
Με τον Emmanuelle Macron να αναζωπυρώνει το σενάριο του αρχικού άξονα Παρίσι/Βερολίνου- άλλωστε ήδη το 1946 ο Churchil στον λόγο του στη Ζυρίχη, τονίζει ότι η επανασύσταση της Ευρωπαϊκής οικογένειας απαιτεί τη φιλία μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας. Ο Γάλλος πρόεδρος με «agenda» σαφώς ευρωπαϊκή –και διακριτική πλην διαφοροποιημένη από αυτή του Βερολίνου, τουλάχιστον από τα πρώτα δείγματα- αναζωπυρώνει τις ελπίδες για αναζωογόνηση του ευρωπαϊκού σχεδίου, σε βάση πιο ισόρροπη.
Οι εκτιμήσεις για τα αίτια της κρίσης διαφέρουν:
Οραματιστές όπως ο Giscard d’ Estaing, εντοπίζουν την αναδίπλωση της ΕΕ, στο ημιτελές του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος, το οποίο μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, ατόνησε.
Άλλες αποτιμήσεις αναζητούν διαφορετικούς λόγους:
Διαρρηγμένη Ήπειρος;
Ο William Drozdiak, Αμερικανός δημοσιογράφος, στο βιβλίο του «Διαρρηγμένη Ήπειρος. Η Κρίση της Ευρώπης και η μοίρα της Δύσης», εντοπίζει τα αίτια της κρίσης στα τρία μεγάλα Ευρωπαϊκά σχέδια – τα οποία, κατά τον συγγραφέα εμφάνισαν ρωγμές: Το Ευρώ, η ελεύθερη διακίνηση στη Schengen και η τελευταία μεγάλη διεύρυνση στην ΕΕ (και στο ΝΑΤΟ) με τις χώρες ΚΑΕ (Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης). Ειδικότερα:
Ενιαίο νόμισμα, δίχως δημοσιονομική ένωση, ελεύθερη εσωτερική μετακίνηση, χωρίς κοινή δράση προστασίας των ευρωπαϊκών εξωτερικών συνόρων, διεύρυνση με τις χώρες (το πάλαι ποτέ) Σοβιετικής επιρροής –δίχως να ληφθούν υπόψη οι ρωσικές αντιδράσεις. Εξελίξεις που κατά τον Drozdiak εμφάνισαν τους ευρωπαίους ηγέτες, να φαίνονται απροετοίμαστοι και «αφελώς αισιόδοξοι». ο επιφυλλιδογράφος Paul Taylor στο Politico της 10/24/17 (“Where Europe Went Wrong”), του αποδίδει μία κάποια μονομερή προσέγγιση, αφού κατ’ αυτόν, ο βετεράνος αρθρογράφος της Washington Post, διακατέχεται από το όραμα -για την Γηραιά Ήπειρο του Richard Holbrooke- ως ευμενής εμμονή (hang on) στην ευρωπαϊκή ισχύ.
Η απουσία δε μιας στιβαρής ηγεσίας των ΗΠΑ, κατά τον συγγραφέα, ελλοχεύει τον κίνδυνο μιας αναδίπλωσης και «ανάλωσης της Ευρώπης στον παλαιό κακό της εαυτό: τον εθνικισμό».
Η ανάγκη μεταρρύθμισης του κοινοτικού οικοδομήματος, προβάλει αναγκαία. ποια λοιπόν η Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική –η πολιτική, θεσμική, γεωγραφική και διοικητική της άρθρωση- για την Ευρώπη του Μέλλοντος, ικανής να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των καιρών;
Κρίσιμα ερωτήματα αναφύονται:
Περισσότερη ή λιγότερη Ευρώπη, παρότι σε κύκλους της Επιτροπής θεωρείται αδόκιμο ή και πλασματικό το δίλλημα; Προώθηση των ενοποιητικών διαδικασιών σε μεγαλύτερο βάθος, από αυτούς που θέλουν, βελτίωση του ισχύοντος συστήματος ή επαναφορά στα αρχικά στάδια σύστασης της τότε ΕΟΚ, δηλαδή μία Ευρώπη ως μεγάλη αγορά δίχως ιδιαίτερες κοινές πολιτικές αξιώσεις;
Σε αναζήτηση μιας νέας «Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής»
«Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι, στα μάτια μου, η έδρα της ευρωπαϊκής νομιμότητας και λογοδοσίας και ως εκ τούτου αποτελεί ζωτικό τμήμα της. Εδώ διαδραματίζεται ένα τμήμα του μέλλοντος της Ευρώπης (…), εδώ πρέπει να εδραιώσουμε την αναγέννηση της Ευρώπης μέσα από το πνεύμα των πολιτών της. ευελπιστώ να υπερβούμε τους διαχωρισμούς μεταξύ Βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης, μικρών και μεγάλων, καθώς και τις εθνικές οπισθοδρομήσεις».
«Η Ομοσπονδιακή Ευρώπη και η περαιτέρω ολοκλήρωση στα προβλήματα της ΕΕ, δεν είναι η απάντηση στα προβλήματα της ΕΕ». η δήλωση διά στόματος του Ολλανδικού Πρωθυπουργού Mark Rutte (Δεκέμβριος 2017), είναι δηλωτική των αντιθέσεων που εμφανίζονται στους κόλπους, ακόμη και μεταξύ των ιδρυτικών χωρών της Ένωσης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Μάρτιο του 2017, πρότεινε πέντε σενάρια για τη μελλοντική άρθρωση της Ευρώπης, έως το 2025, που κυμαίνεται από:
- τίποτε περισσότερο από την ενιαία αγορά.
- αυτοί που θέλουν περισσότερα κάνουν περισσότερα.
- συνεχίζουμε κανονικά.
- κάνουμε λιγότερα.
- κάνουμε μαζί πολύ περισσότερα.
- πιο αποδοτικά,
η πιο πραγματιστική, υπό τις παρούσες συνθήκες και την «πολιτική γεωγραφία» της Ένωσης, ίσως, αφορά τους υποστηρικτές μιας Ευρώπης, που έχει ανάγκη να κινηθεί γρηγορότερα και πιο δυναμικά, με τις χώρες που το επιθυμούν, δίχως να απολεσθεί η αλληλεγγύη και η συνοχή των 27.
Η Διακήρυξη της Ρώμης, στις 25 Μαρτίου 2017, επ’ ευκαιρία των 60 χρόνων των Συνθηκών της Ρώμης, το καθιστά σαφές: «Εμείς θα ενεργήσουμε μαζί, με διαφορετικό μηχανισμό και ένταση όπου είναι αναγκαία, κινούμενοι στην ίδια κατεύθυνση, όπως πράξαμε στο παρελθόν, ευθυγραμμισμένοι με τις Συνθήκες, και κρατώντας την πόρτα ανοιχτή, γι’ αυτούς που θέλουν να συμμετάσχουν αργότερα. Η Ένωση μας είναι αχώριστη και αδιαίρετη».
Άλλωστε η ΟΝΕ και η ζώνη Schengen αποτελούν μία έμπρακτη απόδειξη αυτής της θεώρησης. Ενώ μία άλλη μορφή «ενισχυμένης συνεργασίας» αποτελεί το Σύμφωνο Αμυντικής Συνεργασίας. Συγκεκριμένα εικοσιτρείς χώρες εξέφρασαν με δήλωσή τους τον περασμένο Νοέμβριο, τη βούληση τους να συνεργαστούν βάσει ενός Συμφώνου Αμυντικής Συνεργασίας.
Η γαλλογερμανικής έμπνευσης πρωτοβουλία, γνωστή και ως «Permanent Structured Cooperation (PESCO), ήρθε –μέρος ενός ευρύτερου εγχειρήματος ώθησης του ευρωπαϊκού σχεδίου, ως αντιστάθμισμα της αποχώρησης της Βρετανίας- χαρακτηρίστηκε από τους εμπνευστείς ως ιστορικό: Είναι πρόδηλο ότι η πρωτοβουλία εντάσσεται στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
Η υπόθεση ωστόσο μιας «Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής» των «πολλών ταχυτήτων» η οποία συναρτάται από τη βούληση ή και την ικανότητα των χωρών να συμμετάσχουν σε ad εγχειρήματα και πολιτικές π.χ. στον σκληρό πυρήνα της, την ΟΝΕ, προσκρούει στην καχυποψία διακριτικής μεταχείρισης ιδίως από εταίρους που αισθάνονται ότι μπορεί να είναι ευάλωτοι, σε επιβαλλόμενες από οικονομικά ισχυρότερα κράτη, πολιτικές.
Οι πολέμιοι, επίσης υποστηρίζουν ότι η ισχύς της Ένωσης έγκειται στην Ενότητά της.
Ο Jean Claude Junker και αυτός, αντιτίθεται σε μία τέτοια προοπτική και προτείνει το σύνολο των μελλών να συμμετάσχουν, δίνοντας στις υποψήφιες χώρες κίνητρα για ένταξη.
Ο Valery Giscard d’ Estaing, πρωτεργάτης με τον Helmut Schmidt, του «Ευρώ», στο βιβλίο του «Europa: The Last Chance for Europe 2014», προτάσσει την ολική και επείγουσα επανεκκίνηση, με έναν μικρότερο αριθμό μελών –των ιδρυτικών: Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Βέλγιο, καθώς και τις Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Αυστρία, Φινλανδία και Πολωνία- στη βάση ενός ισχυρού και ομοσπονδιακού οικοδομήματος.
Οι σχετικά πρόσφατες εξελίξεις, ιδίως των τελευταίων χωρών, κατέδειξαν την ανεδαφικότητα μιας τέτοιας προοπτικής.
Έκπτωση αρχών – Έλλειμμα Ευρώπης
Η μελλοντική γεωγραφία της ΕΕ, δεν προβλέπεται να υποστεί επεκτάσεις στο άμεσο μέλλον.
Αναφορικά με την προοπτική στη Βαλκανική, οι θέσεις της Επιτροπής, γενικά, ενέχουν πραγματισμό: «θα πρέπει να φέρουμε τη σταθερότητα στην περιοχή», δηλώνει ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean Claude Junker, «αλλά δεν επιθυμούμε να λάβουμε ως αντάλλαγμα αστάθεια». Σε καμιά περίπτωση, βλέψεις αυξημένες επιρροής ευρωπαϊκών χωρών στην ΝΑ Ευρώπη με όχημα την ΕΕ- ή η ίδια η Ένωση δεν μπορεί να επιτρέψει την ένταξη κρατών -αντί μιας αυξημένης, ενδεχομένως, συνεργασίας- κάνοντας έκπτωση στο αξιακό υπόβαθρο, που διέπει το κοινό οικοδόμημα.
Η αφομοίωση του «ευρωπαϊκού κεκτημένου» από χώρες που επιδιώκουν την ένταξη, αποτελεί «condition sine qua non» και θωράκιση της ίδιας της Ευρώπης –και όχι ένα βήμα, προς την αποσταθεροποίησή της.
«Ού τόπος» δεν είναι η υπέρβαση, αλλά η αδυναμία αντίδρασης.
Τίθεται παράλληλα μία άλλη, μάλλον καινοφανής διάσταση: είναι η Ευρώπη, υπόθεση ενός άξονα –ακόμη και εάν εμφανίζεται, ως συνεργασία εταίρων, «πρώτων μεταξύ ίσων» ή ως συσπειρωτικό δίπολο Βορρά – Νότου;
Για μία (επαν) ισορροπία, η ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με μία Επιτροπή, πιο προσιτή και ευέλικτη, δίνουν μεγαλύτερη νομιμότητα και μειώνουν ένα υπαρκτό και διευρυνόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα» στην ΕΕ.
Η αρχή της επικουρικότητας, ενισχυμένη ως θεμέλιο –σύμφωνα με την οποία τίποτε δεν αποδίδεται σε υψηλότερη βαθμίδα σχεδιασμού/ προγραμματισμού/ υλοποίησης, εφόσον μπορεί να ασκηθεί επαρκέστερα, σε χαμηλότερη – εντάσσεται σ’ αυτή την λογική.
Παράλληλα, ad hoc πρωτοβουλίες, επιμέρους δράσεις και συγκεκριμένες πολιτικές αναλαμβάνονται από εταίρους ειδικού τομεακού βάρους π.χ. η Ελλάδα στη ναυτιλία, (με θεσμική μορφή προς εξέταση). εξέλιξη η οποία θα συνιστούσε μία έκφραση «intra muros», «πόλων εξισορρόπησης».
Η Ευρώπη προχωράει εν μέσω ή μετά από κρίσεις.
Στο σημερινό σκηνικό τραγωδίας που βιώνει το ενοποιητικό όραμα της Ευρώπης, την -«Ύβριν», τη διασάλευση των θεσμών- η «Νέμεσις» εκφράζεται από τις φυγόκεντρες τάσεις. Εάν δεν επέλθει η «Κάθαρσις» -η αποκατάσταση της Ευρώπης, στο πνεύμα που οικοδομήθηκε και υποδειγματικά πορεύτηκε, έως το γύρισμα του αιώνα- η εμφάνιση, ενός «από μηχανής Θεού», δύσκολα θα προέρχεται, -εάν έλθει- από την ευρωπαϊκή σκηνή.
Μία εύρωστη Ευρώπη, ποτέ δεν ήταν τόσο αναγκαία: Η ανάδυση ενός πολυπολικού κόσμου και οι ισχυρές και αυξανόμενες τάσεις παγκόσμιου ανταγωνισμού από τρίτες πλέον χώρες και οι γειτονικές περιοχές αβεβαιότητας και πέραν αυτών και ασφαλώς οι εισερχόμενες μεταναστευτικές ροές, συνεχίζουν να συγκροτούν –στερεοτυπικά- πλέον της «ισχύς εν τη ενώσει»- ισχυρούς λόγους, μιας διαρκούς και με αξιώσεις παρουσίας της Ένωσης στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Η εσωστρέφεια ωστόσο, αποτελεί τροχοπέδη στο να εκφυλίζει αυτόν το ρόλο, «Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες παγκόσμιες ανακατατάξεις θα πρέπει να επιτύχουμε μία μεγαλύτερη κυριαρχία από τη δική μας. η οποία θα λειτουργεί συμπληρωματικά: μία ευρωπαϊκή κυριαρχία», δηλώνει εύστοχα ο Macron.
Οι γενικοί αφορισμοί «περί λαϊκισμού» -ο οποίος δεν αναπτύσσεται στο κενό-, από το κατεστημένο πολιτικό «apparatus» της Ευρώπης, versus των πολέμιων της ΕΕ, αντί της ανάδειξης των επιτευγμάτων και ιδίως της στροφής του από άγονους ηγεμονισμούς, προς μία εξισορρόπηση στη λήψη αποφάσεων –δεν μπορεί να αποδώσουν.
Ένα φιλόδοξο ευρωπαϊκό σχέδιο –πιο κοντά στον ευρωπαίο πολίτη, στις ανησυχίες και αγωνίες του- ασφάλεια, μετανάστευση, ανάπτυξη, απασχόληση, βιωσιμότητα, καινοτομία, πολιτισμός, περιβάλλον, μία ισχυρή πολιτική παρουσία στον κόσμο, στον αντίποδα ενός «Λαβύρινθου» διαδικασιών και συνδρόμων κατίσχυσης, αποτελεί το εδραίο επιχείρημα. το μάθημα της ιστορίας είναι εδώ. Οι ανισορροπίες -οι οποίες δεν αφορούν μόνο στους οικονομικούς δείκτες- θέτουν το ύψιστο διακύδευμα της Ευρώπης –τη συμφιλίωση- σε αμφισβήτηση, διαβρώνοντας τα θεμέλια του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Η ανάδειξη της Ιστορικής Μνήμης της Ευρώπης versus μιας ασύγγνωστης Λήθης της.
Ας γίνει ωστόσο κατανοητό –δίχως προκαταλήψεις και την αχλή μιας κάποιας υπεροψίας των μετά αποικιακών κοινωνιών. Η Ευρώπη θα εδραιωθεί, όταν στο σύνολό της κατανοήσει, ότι η αποστολή της είναι να βιώσει, να διαφυλάξει και να προβάλλει κατά τρόπο ενεργητικό τις αξίες της. απαρέγκλιτα. Η διαρκής θητεία στις αρχές της είναι αναγκαία για κάθε περαιτέρω εμβάθυνση και ενδεχόμενη διεύρυνση.
Οφείλει, ως εκ τούτου, να μείνει άσβεστη η φλόγα της Ιστορικής της Μνήμης –αυτή της «φυλακτικής αλήθειας» κατά τον Πλάτωνα («Όροι»). versus μιας βολικής για κάποιους Λήθης – «Επιστήμης Έξοδος» («Συμπόσιο»).
Ευρώπη είναι το πνεύμα της –αυτό που την κατέστησε πολύτιμη στον κόσμο, όταν βιώνει και εξελίσσεται σε κλίμα συνεργασίας. η δε αποκατάσταση, όταν στους κόλπους της εμφανίζονται σημάδια εκτροπής, συνιστά ιστορική αναγκαιότητα.
