Συγκρατημένα αισιόδοξη εμφανίζεται η διεθνής επενδυτική κοινότητα για τις προοπτικές στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Ωστόσο, για να εξακολουθήσει η περιοχή να προσελκύει ξένες επενδύσεις, θα πρέπει να γίνουν σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της οικονομίας, της ασφάλειας και της πολιτικής σταθερότητας. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα της έρευνας της ΕΥ, BaroMed 2017, η οποία αναλύει τις ροές ξένων επενδύσεων προς 28 χώρες της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και του Περσικού κόλπου, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, κατά την περίοδο 2011-2015 και καταγράφει τις απόψεις 124 διευθυντικών στελεχών πολυεθνικών και μεσαίων επιχειρήσεων από 24 χώρες και 17 τομείς της οικονομίας, αναφέρει το newmoney.
Στροφή προς τις Συγχωνεύσεις και Εξαγορές (Σ&Ε)
Συνολικά, ο αριθμός των επενδύσεων στην περιοχή της Μεσογείου αυξήθηκε οριακά κατά 0,5% μεταξύ 2011 και 2015. Ωστόσο, καθώς οι περισσότερες ήταν μικρότερου μεγέθους, η συνολική αξία τους το 2015 δεν ξεπέρασε τα 771 δισ. δολάρια, καταγράφοντας μείωση κατά 6%. Η τάση αυτή αντικατοπτρίζει τις ευρύτερες ανησυχίες των επενδυτών για την αστάθεια στην περιοχή και τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της, καθώς η πλειοψηφία των χωρών της Μεσογείου βίωσαν έντονα την οικονομική κρίση την περίοδο αυτή, ενώ αρκετές από αυτές βίωσαν πολιτικές, αλλά και κοινωνικές αναταράξεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ολοκληρωμένες επενδύσεις σε νέες υποδομές (greenfield projects) μειώθηκαν κατά 14%, αντανακλώντας τη διστακτικότητα των επενδυτών να εμπλακούν σε νέα επιχειρηματικά εγχειρήματα στην περιοχή. Αντίθετα, αύξηση κατά 27% σημείωσαν οι Σ&Ε, περιλαμβανομένων 39 megadeals αξίας μεγαλύτερης του ενός δις δολαρίων. Πέραν των χαμηλών επιτοκίων, η στροφή προς τις Σ&Ε βασίζεται σε δύο παράγοντες:
o Οι περιορισμένες ευκαιρίες οργανικής ανάπτυξης, ιδιαίτερα στους τομείς των καταναλωτικών προϊόντων, της μεταποίησης και των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, που συνολικά αντιπροσωπεύουν το 37% των Σ&Ε στην περιοχή, συμπίεσαν τις αποτιμήσεις των εταιρειών, καθιστώντας τις Σ&Ε μία ελκυστική, αλλά και απαραίτητη επιλογή.
o Οι Σ&Ε στον τομέα της τεχνολογίας (14% του συνόλου) ενισχύθηκαν από την ανάγκη πρόσβασης σε νέες αγορές, τεχνολογίες και εφαρμογές.
Το 30% των greenfield projects αφορούσε επενδύσεις στο βιομηχανικό τομέα, καθώς οι επενδυτές αναζητούν βάσεις παραγωγής κοντά στην ευρωπαϊκή αγορά. Σχεδόν μία στις οκτώ επενδύσεις ήταν “έντασης τεχνολογίας”, σε τομείς όπως λογισμικό και ηλεκτρονικά είδη. Το 51% των επενδύσεων προήλθε από εταιρείες με έδρα την Ε.Ε., ενώ οι ΗΠΑ ήταν η χώρα με το μεγαλύτερο μερίδιο επενδύσεων (13%). Οι κινεζικές επιχειρήσεις ήταν ιδιαίτερα δραστήριες στις τέσσερις υποπεριοχές εκτός των μεσογειακών χωρών της Ε.Ε., αντιπροσωπεύοντας το 10% των Σ&Ε. Επενδυτές με βάση τις χώρες του Περσικού Κόλπου είχαν συμμετοχή στο 24% των Σ&Ε, ιδιαίτερα στη Βόρειο Αφρική.
Σημαντικές διαφοροποιήσεις ανά επιμέρους γεωγραφική περιοχή
Η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αντιπροσωπεύει το 7,7% του πληθυσμού του πλανήτη, το 13,7% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ προσέλκυσε ή δημιούργησε το 14,4% των διεθνών επενδύσεων την περίοδο 2011-2015. Παρά τους στενούς ιστορικούς και εμπορικούς δεσμούς των χωρών της περιοχής, σήμερα οι προοπτικές τους ως επενδυτικών προορισμών διαφοροποιούνται σημαντικά.
Οι μεσογειακές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γαλλία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Μάλτα και Πορτογαλία) εξακολουθούν να αποτελούν ελκυστικό επενδυτικό προορισμό, καθώς αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα του ΑΕΠ της Μεσογείου και συνδυάζουν ένα ώριμο θεσμικό πλαίσιο με αυξανόμενους ρυθμούς ανάπτυξης.
Μεταξύ 2011 και 2015 και παρά το γεγονός ότι πολλές από αυτές τις χώρες βίωσαν οικονομική κρίση, η πλειοψηφία των χωρών αυτών προσέλκυσαν άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) ύψους 406 δις δολαρίων, ή το 59% του συνόλου, καταγράφοντας αύξηση 16%. Το 45% των στελεχών που συμμετείχαν στην έρευνα εκτιμά ότι η ελκυστικότητα της περιοχής θα βελτιωθεί κατά την επόμενη τριετία.
Παρά την πολύ θετική εικόνα των υπόλοιπων μεσογειακών χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα δε φαίνεται να είναι το ίδιο ελκυστική για τους ξένους επενδυτές, καθώς από τις 10.660 ΑΞΕ που καταγράφηκαν στην περιοχή την περίοδο 2011-2015, μόλις οι 60 πραγματοποιήθηκαν στη χώρα μας. Η πλειοψηφία των ΑΞΕ στην Ελλάδα προήλθαν από τις ΗΠΑ (15) και τη Γερμανία (6). Παράλληλα, οι κλάδοι με τις περισσότερες ΑΞΕ ήταν το λογισμικό (8) και οι επαγγελματικές υπηρεσίες (8).
Σε αντίθεση με τις μεσογειακές χώρες της Ε.Ε., τα σημαντικά πλήγματα που δέχθηκαν οι υπόλοιπες επιμέρους περιοχές τα τελευταία χρόνια, αντικατοπτρίζονται και στις επενδυτικές τους επιδόσεις, με τις συνέπειες να διαχέονται σε όλη την περιοχή.
Η οικονομία του πετρελαίου αποτελούσε παραδοσιακά τον πυρήνα των επενδυτικών ευκαιριών, κυρίως για τις χώρες του Περσικού Κόλπου, αλλά και για τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Ωστόσο, η αποκλιμάκωση της τιμής του πετρελαίου μείωσε τόσο το επενδυτικό ενδιαφέρον, όσο και τους διαθέσιμους πόρους για επενδύσεις, με αποτέλεσμα μία μείωση της τάξης του 35% στις ΑΞΕ στην περιοχή την περίοδο 2011-2015.
Παρόλα αυτά, η περιοχή του Περσικού Κόλπου εξακολουθεί να αποτελεί το δεύτερο ελκυστικότερο επενδυτικό προορισμό, συγκεντρώνοντας το 19% των ΑΞΕ στην Μεσόγειο, ενώ το 48% των ερωτηθέντων αναμένει βελτίωση της ελκυστικότητας της περιοχής κατά την επόμενη τριετία, καθώς η περιοχή αναζητά εναγωνίως εναλλακτικές αναπτυξιακές προτεραιότητες.
Οι συνέπειες του πολέμου στη Συρία και του κύματος των 11,3 εκατομμυρίων προσφύγων που προκάλεσε, έχουν διαχυθεί στην υποπεριοχή της Μέσης Ανατολής, προκαλώντας μείωση των ΑΞΕ κατά 57%. Η συμμετοχή της περιοχής στις επενδύσεις που κατευθύνθηκαν στη Μεσόγειο δεν ξεπερνά το 5%, ενώ το ποσοστό της αισιοδοξίας για βελτίωση του κλίματος περιορίζεται στο 25%, με το 23% να προβλέπει επιδείνωση.
Πέντε χρόνια μετά την Αραβική Άνοιξη, το ενδιαφέρον των επενδυτών για τη Βόρεια Αφρική ανακάμπτει. Παρά τη συνεχιζόμενη πολιτική αστάθεια, με 183 εκατομμύρια κατοίκους, η Βόρεια Αφρική δεν παύει να αποτελεί πληθυσμιακά τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά της Μεσογείου, μετά τις χώρες της Ε.Ε. Η περιοχή κατέγραψε σημαντική αύξηση των επενδύσεων κατά 52%, κυρίως χάρη σε επενδύσεις νέων υποδομών (greenfield projects) σε βιομηχανικές μονάδες, ιδιαίτερα στην αυτοκινητοβιομηχανία.
Τέλος, η περιοχή των Βαλκανίων και της Τουρκίας, η οποία το 2015 αντιπροσώπευε το 12% των ΑΞΕ στη Μεσόγειο, κατέγραψε μείωση κατά 43% στο διάστημα αυτό, λόγω της πολιτικής αστάθειας, κυρίως στην Τουρκία, που αποτελεί και την ισχυρότερη οικονομία της περιοχής.
Επενδυτικές ευκαιρίες υπό προϋποθέσεις
Σύμφωνα με τους επενδυτές που μετείχαν στην έρευνα, οι σημαντικότερες ευκαιρίες για επενδύσεις στην περιοχή κατά την επόμενη τριετία εντοπίζονται στις υποδομές (22%), το real estate και τον τουρισμό (19%) και τη βιομηχανία (18%). Συνολικά, το 32% των στελεχών που συμμετείχαν στην έρευνα δήλωσε ότι σκέφτεται να επενδύσει στην περιοχή της Μεσογείου κατά τα επόμενα τρία χρόνια. Ωστόσο, το 95% όσων σκέφτονται να επενδύσουν έχουν ήδη παρουσία στην περιοχή, αντικατοπτρίζοντας τη δυσκολία των χωρών της περιοχής να προσελκύσουν νέους επενδυτές.
Σύμφωνα με την έρευνα, τρεις είναι οι τομείς στους οποίους θα πρέπει να επικεντρωθούν οι τοπικές κυβερνήσεις για να βελτιωθεί η ελκυστικότητα της Μεσογείου, και κυρίως για τις χώρες που βρίσκονται εκτός Ε.Ε.:
1. Ενίσχυση της πολιτικής σταθερότητας
2. Διασφάλιση της ασφάλειας κατοίκων και αγαθών
3. Βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 40% των ερωτηθέντων θεωρούν τα ζητήματα της ασφάλειας και της σταθερότητας ζωτική προτεραιότητα, ποσοστό που φθάνει το 60% για τη Μέση Ανατολή και το 50% για τη Βόρεια Αφρική. Συγχρόνως, και παρά τη βελτίωση των δεικτών συμμετοχής στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην περιοχή, το ζήτημα της εκπαίδευσης αναδεικνύεται από την έρευνα ως η δεύτερη σημαντικότερη προτεραιότητα.
Άλλοι παράγοντες που αναμένεται να βελτιώσουν σημαντικά το επενδυτικό κλίμα στο σύνολο της περιοχής της Μεσογείου είναι η υιοθέτηση της ψηφιακής τεχνολογίας, οι επενδύσεις στις υποδομές, η αποτελεσματικότερη χρήση της ενέργειας με την εξάπλωση των ανανεώσιμων πηγών και η διευκόλυνση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση.
Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας, ο κ. Τάσος Ιωσηφίδης, Επικεφαλής του τμήματος Χρηματοοικονομικών Συμβούλων της ΕΥ Ελλάδος, δήλωσε: “Όπως ήταν φυσικό, δεδομένης της πολιτικής αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή, οι επτά μεσογειακές χώρες-μέλη της Ε.Ε. απέσπασαν τη μερίδα του λέοντος των επενδύσεων που κατευθύνθηκαν στην περιοχή της Μεσογείου. Δυστυχώς, όπως προκύπτει και από άλλες πρόσφατες έρευνες της ΕΥ, η Ελλάδα δεν κατάφερε να προσελκύσει παρά ελάχιστο μερίδιο των επενδύσεων αυτών. Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας, σε μεγάλο βαθμό ισχύουν και για τη χώρα μας: για να καταλάβει η Ελλάδα τη θέση που της αξίζει στο χάρτη των επενδύσεων, χρειάζεται πολιτική σταθερότητα, αναβάθμιση της εκπαίδευσης, βελτίωση των υποδομών, στροφή προς τις νέες τεχνολογίες, άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος της χρηματοδότησης και, προπάντων, σταθερό, αλλά και ελκυστικό φορολογικό πλαίσιο”.
