Η εμπειρική προσέγγιση της παγκόσμιας πραγματικότητας «κρούει τον κώδωνα του κινδύνου» για τις επιπτώσεις της σταδιακής περιθωριοποίησης του ανθρώπου ως πολιτικού υποκειμένου κατά την διάρκεια της ιστορικής του διαδρομής και πιστοποιεί εμφατικά την υποκατάσταση των κοινωνικών αξιών με ηθικό φορτίο από την λογική της εργαλειοποίησης της ανθρώπινης οντότητας με σκοπό την επίτευξη συστημικών στόχων (π.χ. γεωπολιτική κυριαρχία, οικονομική άνθιση χωρίς ταυτόχρονη κοινωνική δικαιοσύνη και θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον κ.λ.π.).
Η εργαλειοποίηση χαρακτηρίζεται από την μη λειτουργική κατανομή του χρόνου με αποτέλεσμα να μην δραστηριοποιείται το άτομο κοινωνικά και πολιτικά, την ανεπαρκή ενημέρωση και γνώση της σύνθετης πραγματικότητας και τον τρόπο αξιοποίησης της ψηφιακής τεχνολογίας, η οποία συμβάλλει στην εικονική και σε σημαντικό βαθμό ελεγχόμενη και αποσπασματική προσέγγιση του γίγνεσθαι, στην αποστασιοποίηση από την ουσιαστική ενεργοποίηση στο κοινωνικό πεδίο και στην μαζική διοχέτευση καταναλωτικών προτύπων στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος.
Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Οι συνθήκες δε σε παγκόσμιο επίπεδο ακολουθούν μια τόσο καθοδική και επικίνδυνη πορεία σε σχέση με την βιωσιμότητα των κοινωνιών, ώστε αναδύονται ερωτήματα ακόμη και για τις κοινωνικές αξίες, οι οποίες οριοθετούν την ανάπτυξη δράσης είτε από τους πολίτες είτε από τα διάφορα κοινωνικά συστήματα.
Οι κοινωνικές αξίες είναι οι κυρίαρχες ιδέες στην κοινωνία για την επιθυμητή συμπεριφορά των μελών της, ενώ αποτελούν και πρότυπα προσανατολισμού.
Είναι δε η βάση της κοινής ζωής των ανθρώπων και συμβάλλουν στην ενσωμάτωση τους στην κοινωνία, στην οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής και στην απόκτηση ταυτότητας.
Η πραγματικότητα σε πλανητικό επίπεδο δείχνει, ότι τα σύγχρονα πρότυπα προσανατολισμού τόσο σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο όσο και στην λειτουργία των κοινωνικών συστημάτων δεν συμβάλλουν στην οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής και ασφάλειας, αλλά δρομολογούν μεγάλη ρευστότητα και υψηλό βαθμό διακινδύνευσης της ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας των κοινωνιών με στόχο την ευημερία.
Τα παραδείγματα είναι πολλά και έχουν πλανητικές διαστάσεις ως προς τις επιπτώσεις.
Ενώ οι μαθητές σε πολλές χώρες του κόσμου διαδηλώνουν κάθε Παρασκευή (Friday for Future) και απαιτούν την λήψη μέτρων για να αποφευχθεί η κλιματική αλλαγή, διότι η δική τους γενιά και οι επόμενες θα υποστούν τις επιπτώσεις, τα σύγχρονα ανεπτυγμένα κράτη και οι πολιτικές τους ηγεσίες οδηγούν την ανθρωπότητα στα «βράχια» με τις αποφάσεις τους.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 2018 αυξήθηκε η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα κατά 3,4%. Σύμφωνα με τους ερευνητές του Κέντρου Ανάλυσης Rhodium Group στη Νέα Υόρκη είναι η μεγαλύτερη αύξηση τα τελευταία 20 χρόνια.
Η κύρια αιτία είναι η βιομηχανική δραστηριότητα. Βέβαια και η κυβέρνηση του Donald Trump κατέστησε ανενεργούς νόμους για την μείωση της εκπομπής αερίων. Σημαντική είναι επίσης και η εκπομπή καυσαερίων από τα αεροπλάνα και τα φορτηγά αυτοκίνητα.
Το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες, όπως είναι η Κίνα. Οι επιπτώσεις όμως επιβαρύνουν το σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού και το φυσικό περιβάλλον.
Δυστυχώς η λογική της περιθωριοποίησης του ανθρώπου προς όφελος του τρόπου λειτουργίας των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων και ιδιαιτέρως του οικονομικού, ώστε να είναι κερδοφόρο, έχει ευρύτερες και πολύ επικίνδυνες επιπτώσεις τόσο στον ίδιο όσο και στο φυσικό περιβάλλον.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παγκόσμια παραγωγή πλαστικού. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Our World in Data το 1990 ήταν 100 εκατομ. τόννοι ετησίως, το 2000 ήταν 200 εκατομ.,το 2010 έφτασε τα 300 εκατομ. και το 2015 τα 381 εκατομ.
Επίσης σύμφωνα με την έρευνα «River plastic emissions to the world’s oceans» του Ιδρύματος Ocean Cleanup Foundation οι μεγάλοι «τροφοδότες» των θαλασσών με πλαστικά σκουπίδια είναι τα ποτάμια, στα οποία βέβαια τα πετούν οι άνθρωποι.
Το 2015 το ποτάμι Jangtse στην Κίνα μετέφερε στην θάλασσα 333.000 τόννους, ενώ το ποτάμι Ganges στην Ινδία 115.000 τόννους. Η Ευρώπη συμβάλλει λιγότερο στην ρύπανση των θαλασσών με πλαστικά, διότι έχει ανεπτυγμένο σύστημα διαχείρισης σκουπιδιών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι η Γερμανία εξήγαγε τα πλαστικά απόβλητα σε τρίτες χώρες, όπως η Κίνα, μα αντισταθμιστικά χρηματικά οφέλη για τις χώρες υποδοχής.
Ακόμη χειρότερη είναι η κατάσταση στον τομέα της παραγωγής και εμπορίου όπλων σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με έρευνα του σουηδικού ερευνητικού ιδρύματος SIPRI το εμπόριο όπλων διευρύνει συνεχώς τα όρια του.
Πέντε χώρες (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, Ρωσία, Γαλλία, Γερμανία και Κίνα) από το 2014 έως το 2018 διαχειρίσθηκαν το 75% των εξαγωγών όπλων παγκοσμίως.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αύξηση, που καταγράφεται σε σύγκριση με τα πέντε προηγούμενα χρόνια, η οποία είναι της τάξης του 8%. Σε σύγκριση όμως με την περίοδο 2004 έως 2008 η αύξηση φτάνει το 23%.
Κυρίαρχο ρόλο σε αυτόν τον τομέα παίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, οι οποίες καλύπτουν το 36% των εξαγωγών όπλων παγκοσμίως. Στη δεύτερη θέση είναι η Ρωσία με 21%, στην τρίτη η Γαλλία με 6,8%, στην τέταρτη η Γερμανία με 6,4% και στην πέμπτη η Κίνα με 5,2%.
Παράλληλα παρατηρούνται αναδιατάξεις στην παγκόσμια γεωπολιτική «σκακιέρα», οι οποίες προσδίδουν μεγάλη ρευστότητα στο παγκόσμιο σύστημα ασφαλείας, ενώ ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών δεν είναι σε θέση να διαχειρισθεί την κατάσταση ως διαμεσολαβητής και ρυθμιστικός παράγων, ώστε να διασφαλισθεί η ειρήνη και η βιωσιμότητα των κοινωνιών ανεξάρτητα από το γεωπολιτικό και οικονομικό τους «εκτόπισμα».
Είναι εμφανές, ότι οι αξίες, οι οποίες λειτουργούν ως σημεία προσανατολισμού για την λήψη αποφάσεων, δεν υπηρετούν την ανθρώπινη οντότητα ως υποκείμενο, ατομικό ή κοινωνικό, αλλά την εργαλειοποιούν για την επίτευξη συστημικών στόχων.
Ακόμη και στο κοινωνικό πεδίο επαληθεύεται, ότι δεν συμβάλλουν στην συνοχή και στην αίσθηση ασφάλειας στην καθημερινότητα. Αυτό διαπιστώνεται ακόμη και σε κοινωνίες, που δεν αντιμετωπίζουν οικονομική κρίση, όπως η Ελλάδα, αλλά η οικονομία τους καταγράφει θετική αναπτυξιακή πορεία, όπως η Γερμανία.
Σύμφωνα με έρευνα του Ιδρύματος Bertelsmann Stiftung σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 3.450 μαθητών και μαθητριών το σχολικό έτος 2017/18 σε Πεντατάξια Σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και Ενιαία Σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης (Haupt-, Gesamt-, Sekundarschulen) της Γερμανίας κάθε τρίτο παιδί φοβάται την περιθωριοποίηση, τον εκφοβισμό και την σχολική βία, ενώ οι μισοί από τους ερωτηθέντες μαθητές και μαθήτριες φοβούνται για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας τους.
Επίσης το 5% των 8χρονων θεωρεί, ότι κανείς από την οικογένεια τους δεν ενδιαφέρεται για αυτούς. Στα 14χρονα κάθε δέκατο παιδί έχει αυτή την γνώμη. Όσο πιο μεγάλοι είναι οι μαθητές και οι μαθήτριες, τόσο λιγότερο θεωρούν, ότι οι γονείς και οι δάσκαλοι ενδιαφέρονται για αυτούς ή τους βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων.
Αυτά τα ευρήματα δείχνουν, ότι έχει αρχίσει να οικοδομείται «χάσμα» μεταξύ των γενεών, το οποίο από το ένα μέρος δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνική συνοχή, από το άλλο όμως οδηγεί τους νέους στην συνειδητοποίηση των απειλών για την ζωή τους, που κληρονομούν από τις προηγούμενες γενιές. Πολύ καλό παράδειγμα γι’ αυτό είναι οι κινητοποιήσεις για την προστασία του κλίματος και η τεκμηρίωση, που κάνουν οι νέοι.
Τελικά αναδύεται εμφατικά το ερώτημα, εάν οι κοινωνικές αξίες της σύγχρονης πραγματικότητας υπηρετούν την ίδια την ανθρώπινη ζωή και την βιωσιμότητα του φυσικού περιβάλλοντος.
Τα εμπειρικά δείγματα απαντούν αρνητικά σε αυτό τον προβληματισμό. Αρκεί να ληφθούν υπόψη η πρόσφατη επίθεση σε δύο τζαμιά στη Νέα Ζηλανδία και η δολοφονία 50 ατόμων, τα οποία πήγαν να προσευχηθούν.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η άνοδος του εθνικισμού και του λαϊκισμού, αλλά και τα παράγωγα τους ο ρατσισμός και η ξενοφοβία. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση αυτό το φαινόμενο είναι πολύ αισθητό και προκαλεί ανησυχία για το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών τον Μάϊο του 2019 λόγω της αύξησης της επιρροής των εθνικιστικών κομμάτων.
Δεν αποτελεί απάντηση η έκφραση απορίας για το αν έχουν νόημα οι ευρωελογές, επειδή ελάχιστοι Έλληνες ενδιαφέρονται γι’ αυτές (όλοι ασχολούνται με τις εθνικές εκλογές). Πολύ πιο χήσιμο θα ήταν να αναζητηθούν τα διαχρονικά αίτια και που βρίσκεται η ευθύνη για την μέχρι τώρα πορεία, η οποία πράγματι δεν οδηγεί στην ουσιαστική ενοποίηση.
Αναμφισβήτητα η πορεία της ανθρωπότητας εμφανίζει δείγματα παρακμής των κοινωνικών αξιών και τοποθέτησης της ανθρώπινης οντότητας στο περιθώριο του γίγνεσθαι στους διάφορους τομείς με την μετατροπή της ως ατόμου και ως κοινωνίας σε εργαλείο, αντι να προωθείται η λειτουργία της ως υποκειμένου.
Αυτή η εξέλιξη οδηγεί πλέον σε αδιέξοδες καταστάσεις και μεγάλους κινδύνους. Δεν υπάρχουν πλέον άλλα περιθώρια για την συνέχιση αυτής της ανεύθυνης λογικής, η οποία λειτουργεί αρνητικά σε σχέση με την βιωσιμότητα τόσο του ανθρώπου όσο και του πλανήτη.
