Με αφορμή το πανδημικών διαστάσεων πρόβλημα του κορωνοϊού (Covid-19) και τις οδυνηρές επιπτώσεις για την ανθρωπότητα αναδεικνύεται εμφατικά ως ζωτικής σημασίας αναγκαιότητα η ανθρωποκεντρική διαχείριση της εξέλιξης τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.
Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Δυστυχώς, όσο περισσότερο η ανθρωπότητα πορεύεται προς το μέλλον, αναδύονται στην επιφάνεια προβλήματα και αδιέξοδα πλανητικών διαστάσεων, τα οποία είναι πολύ δύσκολα διαχειρίσιμα στο πλαίσιο του ισχύοντος μοντέλου οργάνωσης των σύγχρονων κοινωνιών και της λογικής, που διαπερνά τον τρόπο σκέψης και λειτουργίας τους.
Ιδιαιτέρως στο πεδίο της πολιτικής λειτουργίας διαπιστώνονται προβλήματα ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη οντότητα, διότι οι αποφάσεις οριοθετούν την πορεία προς το μέλλον και τις εξελίξεις.
Η πραγματικότητα δείχνει, ότι ο σχεδιασμός και η αναπτυσσόμενη δυναμική δρομολογούν δυσεπίλυτα αδιέξοδα, ενώ ταυτοχρόνως αυξάνουν τον βαθμό διακινδύνευσης. Μερικά παραδείγματα δείχνουν το εύρος και το μέγεθος των προβλημάτων.
Εκτός από την κλιματική αλλαγή, την ρύπανση του περιβάλλοντος και τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών αρχίζουν να γίνονται εμφανή και τα αδιέξοδα, που προκαλούνται από την σύγχρονη οπτική της πολιτικής αλλά και τον τρόπο ζωής των μαζοποιημένων κοινωνιών σε βάθος χρόνου (π.χ. η υπερσυγκέντρωση πληθυσμών στις «Μεγαπόλεις» χωρίς συνυπολογισμό των κινδύνων από πανδημίες, όπως του κορωνοϊού, η εκμετάλλευση της μιας χώρας από την άλλη, η αναγωγή του οικονομικού συστήματος και της υψηλής κερδοφορίας σε μοναδικό και απόλυτο κριτήριο για την ευημερία μιας κοινωνίας στο θεωρητικό επίπεδο, ενώ στην πράξη οι κοινωνικές ανισότητες συνεχώς διευρύνονται).
Σε συνδυασμό δε με την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των κοινωνιών τα προβλήματα προκαλούν υψηλό βαθμό ρευστότητας τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο.
Η λύση βέβαια δεν είναι η επιστροφή στην εθνική εσωστρέφεια, η οποία δεν είναι μακρόπνοη σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, ούτε και η χρησιμοποίηση των προβλημάτων για την αποκόμιση πολιτικών πλεονεκτημάτων με εργαλείο τον φόβο, όπως κάνει ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Donald Trump με τον τρόπο, που διαχειρίζεται ακόμη και τον κορωνοϊό λόγω των επικείμενων εκλογών.
Τα προβλήματα και τα αδιέξοδα με την μεγάλη ρευστότητα, που προκαλούν, έχουν αφετηρία την διαχείριση της εξέλιξης και τις αρνητικές επιπτώσεις της στην ανθρώπινη οντότητα και στον ρόλο της ως ατομικού ή συλλογικού υποκειμένου, το οποίο με πλήρη και πολυδιάστατη γνώση της πραγματικότητας οφείλει να αναλαμβάνει και να διεκπεραιώνει την ευθύνη για την βιώσιμη και ασφαλή κατεύθυνση της πορείας προς το μέλλον.
Για παράδειγμα, συνυπολογίζονται οι επιπτώσεις της μαζοποίησης των κοινωνιών στα μεγάλα αστικά κέντρα (Μεγαπόλεις) του μέλλοντος στην υγεία (σωματική και ψυχική) των πολιτών γενικά και ιδιαιτέρως όταν απειλείται από πανδημίες τύπου κορωνοϊού, ο οποίος έχει αρνητικές παρενέργειες ακόμη και στην οικονομία και στην απασχόληση;
Επίσης ποιές θα είναι οι επιπτώσεις στην συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν κυριαρχεί το εθνικό και όχι το ευρωπαϊκό συμφέρον, όπως έγινε με το δάνειο, που έδωσε η Γερμανία το 2010 στην Ελλάδα (15,2 δισεκατομμύρια ευρώ), το οποίο μέχρι το 2019 έχει αποφέρει στην Γερμανία τόκους ύψους 443 εκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με απάντηση του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών σε ερώτηση του κόμματος Linke (Zeit online, Griechenland-Hilfen lohnen sich für Deutschland, 13.3.2020).
Οι απαντήσεις, που δίνει η πραγματικότητα σε αυτά τα ερωτήματα, δείχνουν την απουσία της ανθρωποκεντρικής διάστασης στην διαχείριση της εξέλιξης, διότι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις σε πολλά επίπεδα.
Κατ΄ αρχήν δεν υπάρχει η απαραίτητη διασυστημική ισορροπία τόσο στον σχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον όσο και στην υλοποίηση του, αν και το κάθε κοινωνικό σύστημα εξαρτάται και επηρεάζεται από τα άλλα. Παράλληλα η προσέγγιση της πραγματικότητας είναι στατική και όχι δυναμική στην προβολή της στο μέλλον.
Γι΄ αυτό δεν συνυπολογίζονται οι επιπτώσεις των αποφάσεων σε βάθος χρόνου, όχι μόνο στο οργανωτικό μοντέλο των κοινωνιών αλλά και στον άνθρωπο και στα ποιοτικά του χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα δεν λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις της αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης στον εργασιακό τομέα, ώστε να οικοδομηθεί λειτουργική ισορροπία σε σχέση με τις θέσεις εργασίας, που είναι απαραίτητες για την απασχόληση των πολιτών και να μην συρρικνωθεί η κοινωνική συνοχή.
Εκείνο, που έχουν ανάγκη οι σύγχρονες κοινωνίες, είναι η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης (δηλαδή η δυνατότητα να μπαίνουν τα άτομα ή οι συλλογικότητες στην θέση των συνανθρώπων τους και να τους καταλαβαίνουν), ως βασικού δομικού στοιχείου της στάσης τόσο των μεμονωμένων πολιτών όσο και των κοινωνικών θεσμών.
Ιδιαιτέρως δε σε γηράσκουσες κοινωνίες (π.χ. Ελλάδα) οι πολίτες, ως άτομα, όταν υπερβούν τα ηλικιακά όρια, που τους επιτρέπουν να είναι κινητικοί, έχουν ανάγκη την συμπαράσταση και βοήθεια των συνανθρώπων τους, διότι είναι ευάλωτοι. Αρκεί να ληφθεί υπόψη, ότι οι ηλικιωμένοι προσβάλλονται πιο εύκολα από τον κορωνοϊό και μάλιστα με πολύ σκληρές επιπτώσεις ως προς την ζωή τους.
Η βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και η λειτουργία της ως ατομικού και συλλογικού υποκειμένου σε συνδυασμό με την προστασία του κλίματος και του οικοσυστήματος αποτελούν βασικές παραμέτρους ενός σύγχρονου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης και πρέπει να οριοθετούν την δραστηριοποίηση των κοινωνιών, οι οποίες με εργαλείο την πολιτική λειτουργία παίρνουν δεσμευτικές αποφάσεις, όπως είναι τα μέτρα για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού (π.χ. κλείσιμο σχολείων, απαγόρευση διεξαγωγής αθλητικών αγώνων με θεατές κ.λ.π.) και την προστασία του κλίματος.
Πολύ σημαντική και απαραίτητη παράμετρος της ανθρωποκεντρικής διαχείρισης της εξέλιξης είναι ο μακροπρόθεσμος (πρέπει να υπερβαίνει τα όρια του βιολογικού χρόνου τουλάχιστον δύο γενιών) συναινετικός προγραμματισμός στο πολιτικό πεδίο με ανάλογη κοινοβουλευτική λειτουργία ως προς τους αναγκαίους συμβιβασμούς, ώστε να εκφράζεται εμμέσως και η κοινωνική πλειοψηφία στο επίπεδο της λήψης δεσμευτικών αποφάσεων για το μέλλον.
Η αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης θα βοηθήσει σημαντικά για την
επίτευξη αυτού του στόχου και ταυτοχρόνως με απλουστευμένη μορφή θα συμβάλλει στην διαμόρφωση συνθηκών ουσιαστικού διαλόγου και στο κοινωνικό πεδίο. Οι δομές της κοινωνίας πολιτών μπορούν να αναλάβουν την πραγματοποίηση του διαλόγου με την συνεργασία και της επιστημονικής κοινότητας.
Βασικές συνιστώσες σε αυτή την προσπάθεια οικοδόμησης ανθρωποκεντρικής διαχείρισης της εξέλιξης και ανάλογου προσανατολισμού στο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης είναι η παρεχόμενη παιδεία στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος και η πληροφόρηση των πολιτών να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ορθολογική προσέγγιση της πραγματικότητας, ώστε να είναι εφικτή η πορεία με κοινωνική συνοχή και ασφάλεια.
Τέλος πρέπει να αναζητηθεί άμεσα μια λειτουργική μορφή παγκόσμιας διακυβέρνησης, η οποία με την ανθρωποκεντρική διαχείριση της εξέλιξης θα ισορροπεί σταδιακά τις ανισότητες και το διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης και κοινωνικής οργάνωσης των χωρών, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα, ώστε σε σύντομο χρονικό διάστημα να αντιμετωπισθούν τα μεγάλα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα, όπως είναι οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες, η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή του οικοσυστήματος, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, η μονομερής εκμετάλλευση των φυσικών πόρων του φτωχού Νότου από τις ισχυρές οικονομικά και πολιτικά χώρες, η υποκατάσταση της παραγωγής κοινωνικών αξιών από τα καταναλωτικά πρότυπα με στόχο την συνεχώς υψηλότερη κερδοφορία και πολλά άλλα.
Η πορεία προς το μέλλον δεν θα είναι εύκολη, ενώ ο διαθέσιμος χρόνος για μια ειρηνική μετάβαση στην επόμενη φάση της ιστορικής διαδρομής της ανθρωπότητας σταδιακά εξαντλείται.
Οι κοινωνίες με τις δομές, που διαθέτουν (π.χ. κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως το πολιτικό, δομές της κοινωνίας πολιτών κ.λ.π.), πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους, εάν θέλουν να διασφαλίσουν την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και του οικοσυστήματος και να προσδώσουν στην πολιτική τους λειτουργία διαφορετική δυναμική και οπτική με ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό.
